Üç kareli bir karikatür vardı. Birincisinde, çok yaşlı bir hanımla gençten bir adam bir odada uygunsuz durumdalar. İkinci karede oda kapısı açılmış ve yaşlı bir general olan, hanımın kocası bu uygunsuz durumun üzerine gelmiş. Generalin göğsü madalya dolu. İki aşık şaşkınlıkla, koca ise hem hırs hem de şaşkınlıkla kısa bir süre bakışıyorlar. Nihayet son karede koca, korkudan titreyen genç adamı tutup, göğsündeki madalyalardan birisini ona takıyor.

Türkiye’deki girişimcilerin hepsine böyle birer madalya takmak lazım. El birliği ile tüm sistem onların girişimciliğini öldürmeye uğraşsa da onlar yılmadan çabalıyorlar.

Girişimcilik nasıl özendirilip desteklenebilir? Bu, bu köşenin hacmini çok aşar. Merak edenlere önerim, Müteşebbisler Kulübü (Ayazağa asfaltı, 3ncü yol, Maslak-İstanbul) tarafından hazırlanmış bir raporu (Girişimciliğin Özendirilmesi) okumalarıdır. Raporda bu konu iyice incelenmiş.

Benim, okurlarıma ayrı bir önerim var: Ülkemizde girişimciler, bürokraside öyle işlerle karşılaşmışlardır ki, bunları bir editör bir araya toplasa, hem girişimciler ve hem de girişimciliği özendirmek isteyebilecek yetkililer (KOSGEB, İş ve İşçi Bulma Kurumu, İstihdamdan Sorumlu Devlet Bakanlığı, Üniversiteler vbg) için son derece değerli bir “vaka kolleksiyonu” (case collection) ortaya çıkar.

Girişimciler birbirlerinin başlarına ne geldiğini, devlet de onların başlarına neler getirdiğini öğrenir ve bakarsınız birileri bunları düzeltmeye çalışır.

Şimdi ben bu köşe aracılığıyla bir çağrı yapmak istiyorum. Kendisini “müteşebbis” olarak adlandıran kim varsa onlara bir çağrı: Başınıza gelen ve girişimcilik açısından ilginç olduğunu düşündüğünüz “vaka”ları bana yazınız. İsterseniz adınızı saklı tutalım, isterseniz adınızla birlikte yayımlayalım. Bu işin editörlüğünü yapmayı ve sonra da bastırmak için bir sponsor arayıp bulmayı ben üstleniyorum.

Eğer bu kitap olur ve hele de satarsa, tüm gelirini Müteşebbisler Kulübüne bırakalım. Böylece o kuruluş da çalışmalarını daha iyi yürütebilir. Bana herhangi bir yolla (BAROMETRE ya da TBMM) ve GİRİŞİM VAKALARI rümuzuyla yazabilirsiniz.

Ne dersiniz?

·         Sorular cevaplardır..Yeter ki doğru sorulsunlar.

·         “Soru sormak” ile ilgili kimi sözler:

• Kişi, sorabilmek için okumalıdır. Franz Kafka
• Doğru soruları bulunuz. Cevapları icadetmenize gerek kalmayacak, mevcut cevapları bulacaksınız. Jonas Salk
• Sorma eğilimi edinmiş kişiler ve sorma kültürü yaratabilmiş kurumlar başarılı olacaklardır. Anonim
• İş idaresi okulları ve sayısız kitap, istatistik, örgütlenme, değişim yönetimi gibi konuları öğretirken, soru sorma sanatı hakkında çok az işe yarar görüş kazandırılar. Anonim
• Aşikar olanın irdelenebilmesi için çok sıradışı bir akıl gerekir. A.N.Whitehead
• Önemli olan sorgulamayı kesmemektir. Merak, varoluş için kendinin sebebidir. A.Einstein
• Bilmemek kötüdür, bilmeyi arzu etmemek daha da kötüdür. Nijerya atasözü
• Sağduyulu bir soru bilgeliğin yarısıdır. F.Bacon
• İyi sorular kolay cevaplardan üstündür. P.Samuelson
• Etkili lider doğrudan emir vermez soru sorar. Dale Carnegie
• Cehalet asla soru üretmez. B.Disraeli
• Hiç kimse, sormayı durdurana kadar gerçek bir aptal olmaz. Charles Steinmetz
• Akıllı bir kişinin soruları, yanıtların yarısını içerir. Solomon Ibn Gabirol
• İfade ettiğim her cümle bir belirtim olarak değil bir soru olarak anlaşılmalıdır. Niels Bohr
• Bir insanın zeki olup olmadığını yanıtlarından anlayabilirsiniz. Onun bilge olup olmadığını ise sorularına bakarak söyleyebilirsiniz. Naguib Mahfouz
• Yanıtlarım için sorularınız var mı? H.Kissinger

·         I.Q.Q.= Intelligent Questioning Quotient… Artık “zeka” yerine, Soru Sorma Zekası kavramı kullanılıyor..

·         Doğru soruların neler olduğunu bulabilmek hemen hemen sorunu çözmek demektir.

·         Bir soruna nasıl yaklaşacağımızı bilemediğimiz zaman ilk yapmamız gereken, cevaplarını bilebileceğimiz bazı basit sorular bularak ilerlemeye çalışmaktır.

·         Çünkü, soruların yanıtları kendi içlerinde saklıdır. Sorular sorarak onları ortaya çıkarabiliriz.

·         Hattâ diyebiliriz ki: sorular yanıtlardır!

·         İşte size bazı sorunlar ve doğru sorulmamış -kısır- sorular:

• “Bu işin sonu n’olacak?”
• “Ben şimdi n’apim?”
• “Bu işin çaresi nedir?”
• “Sorunlarımı kim çözer?”
• “Nasıl iş bulurum?”
• “Bana kim iş verir?”

·         “Kısır” sorular yol kaybettirir; “yol açıcı” sorular yol buldurur..

·         “Yol açıcı” soruların 3 ortak özelliği şunlar olmalı:

• Tekil (singular) olmalı; Yani, birbirinden farklı cevapları olabilecek sorular birleştirilmemeli
• Belirli (definite) olmalı; Yani, muğlâk -açılmaya muhtaç- kavramlar kullanılmamalı.
• Net (clear)  olmalı; Yani, ne söylenip yazıldığı tam anlaşılmalı.

Salı, 4 Haziran 2002

1996 yılında yazmış olduğum bir yazıyı, içeriğindeki soru, varsayım, gözlem, yargı ve önerileri ayırarak aşağıdaki gibi yazınca, ne denli çok varsayım ve onlara dayalı yargıda bulunduğumu ve ne denli az soru sorduğumu anladım. Köşe yazılarını, TV tartışmalarını, doğruluğundan kuşku duymadan sorunlara çözüm önerenleri böyle bir sistematikle izlemek çok ilginç oluyor. Deneyin göreceksiniz. Pazartesi 24 Haziran 2002

.

Ümit kadar iki yanı keskin bıçak yoktur. Yaşamın, bazen çekilmez hale gelen güçlüklerini, felaketlerini hep birşeyler ümit ederek aşarız. Ümit olmasaydı, en küçük güçlükler bile insanları intihara sürükleyebilirdi.

Ama aynı ümitler, birçok fırsatın heba edilmesine de yol açar. Daha iyi bir eş bulmak ümidiyle evlenmemiş bekar, daha iyi bir iş bulmak ümidiyle iş tekliflerini geri çevirmiş işsiz ya da kendiliğinden geçer ümidiyle doktora gitmeyip yatağa düşmüş hastayı o hallere düşüren de yine aynı ümit değil midir?

Bu olumsuzluklara yol açan ümitlerin sönmesi, bu bakımdan insanoğlu için bir şans ya da yeni bir ümit, ama bu defa yüz güldürebilecek bir ümittir.

Ekonomik çöküntülerin olumsuz yanları yanında yeni atılımlara gebe oluşunun nedeni işte bu “yanıltıcı ümitler” in bitişidir.

Ülkemizin içinde bulunduğu ekonomik krizin faturaları tabii ki ödenecektir. Bunların keyif verecek bir yanı yoktur. Ama, bir uzun rüyadan uyanıp gerçeklerin soğuk yüzüyle karşılaşmanın verdiği bir güven hazzı da yok mudur?

Evet, artık aklı başında olanları yıllardır korkutan “üretmeden tüketme” rüyası bitmek üzeredir. Bitmek “üzeredir”, çünkü hala tam bitmemiştir ve işin kötü yanı da burasıdır.

Hala, filan ülkeden gelebilecek bir borç, fişmanca borsada satılacak devlet garantili tahvil vs’nin uyuşturuculuğu altında, hala aynı imkansız rüyayı sürdürme peşinde olanlar ya da buna inananlar bulunabilir. O ümitler de tükendiği gün, toplumumuz gerçek sağlığına kavuşma şansını elde etmiş sayılmalıdır.

“The Day After”da ne yapılmak gerektiğine gelince;

İlk yapılması gereken, bizleri bu rüyaya sürükleyen anlayışların derin beton çukurlara gömülmesi ve bir nükleer artık gibi hiçbir yolla tekrar yaşam zincirimize girmeyeceğine emin olunmasıdır.

Çünkü bu yapılmadığı takdirde, aynı rüyanın tekrar gündeme gelmesi kaçınılmazdır. Zira o filmi tekrar tekrar oynatmak isteyenlerin bulunacağından kimsenin şüphesi bulunmamalıdır.

Perşembe, 15 Ağustos 2002

Değerli dostlarım,

Bu kişisel mektubu, aşağıda açıklayacağım konu ile Türkiye’nin sorunlar yumağının sıkı ilişkisini doğru takdir edebilecek, sonra da gereklerini yapabilecek kişilere hitaben yazıyorum.

Oldukça uzun bir süreden-1994’den- bu yana, Ezbersiz Eğitim adı altında haberdar olduğunuzu tahmin ettiğim proje üzerinde, BEYAZ NOKTA® VAKFI şapkasıyla çalışıyorum.

Ezbersiz Eğitim başlangıçta yalnızca, eğitim hayatımıza -birkaç yüzyıldan beri- musallat olmuş olan ve “büyük olarak nitelediği kişi ve kurumların öğretilerini sorgulamadan benimsemek” hastalığı ile mücadeleyi, bu hastalığın dondurduğu  “merakı ve onun doğal uzantısı olan sorgulamayı” tekrar canlandırmayı amaçlamış bir proje idi.

Kısa bir süre içinde hastalığın sadece bu “aklı dışlayıp kalben benimseme1″ ile sınırlı olmadığı, eğitim sürecinin her yanını -bir tümörün metastazları gibi- sardığı ortaya çıktı.

Bu noktadan itibaren de Ezbersiz Eğitim projesi -adını yine koruyarak-, müfredat tasarımından sınav sistemine, kendi kendine öğrenmeden akreditasyon sistemine kadar öğeleri içeren bütünleşik bir hale kavuştu. Bunun, bugünkü eğitim sisteminin gerçekçi bir alternatifi olduğunu söyleyebilirim.

Muhtemelen tahmin edebileceğiniz gibi, böyle bir sistemin karşısındaki direnç sistem dışından değil,  o sistemi tasarlayan, yöneten, uygulayan ve hattâ kısmen de olsa bizzat o sistemden zarar görenlerden (öğrenciler ve velileri) geliyor.

Bu gözleme dayanarak bizler de Ezbersiz Eğitim projesinin ya hep ya hiç şeklinde savunulmasını terkedip, yerine, zamanına, hedef kitlesinin durumuna göre uygun olan parçalarının2 yerleşmesi yönünde çaba harcamaya başladık.

İşte, bu mektubumda size sözünü edeceğim parça, bu modüllerden bir tanesidir ve Türkiye’mizin bugün geldiği noktada kritik bir önem taşımaktadır. Bu, öğretme yerine öğrenme ya da kamuoyuna sunulacak adı ile Kişisel Gelişim Platformumodülüdür.

Gerek okul kurumu, gerekse onun dışındaki yaşam çevreleri, çocuk ve gençlerimizin doğuştan sahip oldukları bazı yeteneklerinin donmasına sebep oluyor. Donan bu yetenekler, yaşamın güçlükleriyle bizzat mücadele etmek, kalıtsal miras olarak sahip olduğu yetenekleri bu yolda harekete geçirebilmek kabiliyetleridir.

Bu doğal yeteneklerin başında da “öğrenme” gelmektedir. Öyle bir “öğrenme” ki, yaşamının her saniyesindeki her durumdan -iyi ya da kötü- ders almak ve bu yolla ana programı olan yaşamını sürdürme (survival) programına sadık kalmak.

(1)Kalben benimseme = yürektenlik (Türkçe) = by heart (İng.) = par coeur (Fr.), ezber (Fars.)

(2)Ezbersiz Eğitim projesinin modülleri şunlardır: Ezbersizlik, öğretme yerine öğrenme, senaryo temellilik, gelişkin Türkçe, derin algılamaya dayalı yabancı dil, gözetimsiz sınav (onur sistemi), doğrulama (akriditasyon sistemi).

“ARDIŞIK ZENGİNLEŞTİRİLMESİ-ArZe”

(v. 0.0 – 11.9.02)

Özet

Herhangi bir konuda fikir üretmek üzere bir araya gelip ortak aklı arayan çalışma gruplarında en sık rastlanan sorun, üretilen düşüncelerin değerlerinin artırılmasındadır. Gruptaki katılımcı sayısı az iken, ortaya atılan fikir sayısı ve o fikirlerin katma değerlerinin artmasına yol açabilecek önerilerin sayısı sınırlı iken, daha kalabalık gruplarda bu defa farklı bir sorun ortaya çıkmakta, katılımcıların büyük bir bölümü sessiz kalabilmektedir.

Ardışık Zenginleştirme yöntemi bu soruna bir ölçüde çözüm getirmek üzere önerilmektedir. Metodun özü, çalışma grubunda ortaya atılan bir “ilk yanıt”ın değerinin, 6 adımlı bir sürecin her bir adımında ardışık olarak artırılmasıdır. Bu sürecin kritik parçasını oluşturan “zenginleştirme” ise, bir düşünce içindeki açık ve/ya saklı yargıların kanıtlarının ortaya konulması ve bunun  ardışık olarak tekrarlanarak ya “aşikâr” duruma gelinmesi ya da o yargıdan vazgeçilmesidir. Sonuçta varılmak istenen, tüm yargıların destekli (supported) hale gelmesidir.

Yöntemi oluşturan 6 adım şunlardır:

Adım 1-                 Soruya ortak akılla bir yanıt –ilk yanıt– bulunup bir metin halinde yazılır.

Adım 2-                 Yanıt içindeki her açık veya saklı yargı için kanıt sorulur  (örn. “bundan nasıl emin olabiliyorsun?” veya “nereden biliyorsun?” veya “…alternatifi olmaz mı?” gibi).

Adım 3-                 Bu kanıt isteklerine ayrı ayrı yanıtlar verilip, bunlara göre metinde uygun yerlerde düzeltme ve/ya ekleme-çıkarmalar yapılır.

Adım 4-                 Verilen yanıtlar içinde, tekrar kanıt sorulmaya gerek olmayanlar ayrılır; kanıt istenenler için ise itiraz noktaları açıklanır.

Adım 5-                 Kanıt istenilenler için bu döngü 5 defa tekrarlanmasına rağmen halâ kanıt gerektiren yanıtlardan vazgeçilir, tekrar sayısı henüz 5’e varmayan yanıtlar için ise Adım 3’e dönülür. Tüm yanıtlara verilen kanıtlar tatminkâr görülüyorsa yanıt-kanıt süreci durdurulur. Üzerinde ekleme-çıkarma ve/ya düzeltmeler yapılan yanıt metni ilk haline göre zenginleştirilmiş olacaktır.

Adım 6-                 Katma değeri nisbeten düşük bilgiler, yargılar, tekrarlar vbg sözcük, cümle veya bölümler metinden çıkarılarak ve metni daha anlaşılabilir ve uygulanabilir kılabilecek eklemeler yapılarak daha da zenginleştirilir.

ArZe YÖNTEMİ İÇİN ÖRNEK UYGULAMA

Bu yöntem, rastgele ele alınan bir örnek soru ve o soruya verilen yanıt üzerinde aşağıdaki şekilde uygulanmaktadır.

Örnek soru: Gelecek bizden eğitim alanında ne bekliyor?

Adım 1-              “İlk yanıt” içeren metin:  Kıtlaşan kaynaklarımızı, artan nüfusumuzun gereksinimleri doğrultusunda sürdürülebilir biçimde üretime dönüştürebilecek insan kaynağı niteliklerine sahip bir eğitim sistemi kurmamızı bekliyor. Bu, herkes tarafından benimsenen bir istek olmasına karşın, sorunların doğru tanımlanamayışı, doğru tanımlananlar için ise doğru çözümler geliştirilemeyişi ve/ya uygulanamayışı nedenleriyle gereken sistem kurulup işletilememektedir.

Dolayısıyla geleceğin bizden en önemli beklentisi, sorunları doğru tanımlayamamak, doğru çözümler geliştirememek ve bunları uygulayamamanın altındaki nedenleri keşfedip bunları gidermektir.

Adım 2-              İlk yanıt içindeki açık / saklı yargılar:

a.       Kaynaklarımız kıtlaşmaktadır (açık yargı)

b.       Nüfusumuz artmaktadır (açık yargı)

c.       Nüfus artışı için üretim gerekir (saklı yargı)

d.       Üretim sürdürülebilir olmalıdır (saklı yargı)

e.       Üretimin temel girdisi, insan niteliğimizin düzeyidir (açık yargı)

f.        Eğitim sistemimiz gereken nitelikleri kazandırabilecek düzeyde değildir (saklı yargı)

g.       Eğitim sistemimizin sorunlarından birisi, sorunları doğru tanımlayamayışıdır (açık yargı).

h.       Eğitim sistemimizin bir diğer sorunu ise doğru tanımlanmış sorunlara dahi doğru çözümler üretilemeyişidir (açık yargı).

i.         Eğitim sistemimizin bir başka sorunu ise doğru tanımlanan sorunlar için geliştirilen doğru çözümlerin kimi nedenlerle uygulanamayışıdır (açık yargı).

j.         Halen sorunları ve çözümleri bildiğimize inanıyoruz;  bu inancımız ise daha derinlikli bakışları engellemektedir (saklı yargı).

Adım 3-              Bu yargılar için kanıtlar:

a.       Maden rezervlerimizin, bugünkü üretim trendleriyle, görünür gelecekte tükeneceği istatistiklerden görünüyor.

Doğanın kendi de bir kaynaktır ve o da giderek kirlenmektedir. Topraklar tuzlanmakta, yeraltı su kaynaklarımız kirlenmekte, denizlerimiz kirlenmekte, su ürünleri de bunlara bağlı olarak azalmaktadır.

Hava kirliliği ise önceleri sadece sanayi yörelerinde var iken, şimdilerde, artan nüfusun ısınma ihtiyaçları nedeniyle küçük yörelerde de  ortaya çıkmıştır.

Buna göre, doğal kaynaklarımızın hemen hepsinin kıtlaştığı doğru bir yargıdır.

İnsangücü kaynaklarımızın niteliklerindeki iyileşme ise ihtiyacın gerisindedir.

b.       Nüfus istatistiklerine göre yıllık nüfus artışı %1.6-1.8 civarındadır.

c.       Artan nüfusa paralel olarak üretim artmaz ise refah düzeyi düşecektir.

d.       Mal ve hizmet üretimlerinin kullandığı kaynakların kendini yenileyebilme ve/ya yerlerine alternatiflerinin konulabilme hızı üretime paralel olmazsa kaynaklar tükenecektir.

e.       Üretimin girdileri içinde para, malzeme, makine, pazarlama, yönetim bulunmakla birlikte, insangücü bunlardan daha da önemlidir. İnsangücü ise nicelik ve nitelik olarak değerlendirildiğinde, niteliğin daha önemli olduğu görülecektir.

f.        Uluslararası istatistikler, genç nüfusu eğitmekte başarısız olduğumuzu gösteriyor.

g.       İnternette yapılan bir Delphi çalışmasında belirlenen “eğitimin sorunları”, eğitim sınıfının üzerinde durduğu sorunlarla ancak küçük bir oranda örtüşebilmektedir. Okullaşma oranı, üniversiteye yerleştirme, öğretmen ücretleri gibi birkaç sorunun dışında ciddi sorun olarak algılanan sorun pek yoktur.

h.       Bir kısım sorunlar ise doğru tanımlanmıştır. Bu defa da bunlara çözüm geliştirmede sorunlar vardır. Örneğin, öğrencilerin aşırı ders yükü ile yüklenmiş olmaları eğitim sınıfınca tanımlanmış bir sorundur. Ancak buna nasıl çare bulunacağı konusunda doğru bir yaklaşım olmadığı gibi her geçen gün ek yükler gündeme gelmektedir.

i.         Doğru tanımlanıp doğru çözüm geliştirilen çözümler ise bu defa da parçalanmış bürokratik yapı, sık değişen kadrolar, kamu hiyerarşisinin derinliğinde kaybolan denetim etkinliği vbg nedenlerle doğru uygulanamamaktadır.

j.         Bugüne kadar eğitim sınıfının çeşitli alanlarından -bürokratik, politik, akademik- gelen mesajların çok büyük çoğunluğu, sorunları ve çözümleri bildiğini iddia etmekte, tek eksiğin yaptırım gücü olduğunu savunmaktadır. Sorunların, görünenlerden farklı olduğu kuşkusunu taşıyana rastlamak epey güçtür.

Adım 4-              Tekrar kanıt sorulmaya ihtiyaç olmayacak yanıtların ayrılması, diğerleri için itirazların açıklanması:

Tekrar kanıt aranmasına gerek olmayan yanıtlar olarak b, c, d, e, g, h ve i değerlendirilmektedir.  (a), (f) ve (j) için ise şu itirazlar yapılmaktadır:

(a) yanıtı açısından itiraz: Türkiye’nin iç kaynaklarının bir kısmında -özellikle yenilenemez doğal kaynaklarda- azalma olduğu doğru olmasına rağmen, teknolojideki gelişmeler nedeniyle giderek önem kazanan rüzgar ve güneş enerjisi gibi kaynaklarda ise bir azalma söz konusu değildir. Diğer yandan insangücü kaynağımızda ise niceliksel bir azalma söz konusu değildir. Bunlar için ek kanıtlar gösterilmesi veya bu açıklamaları yer verilmesi ya da bu açıklamalara katılınmıyor ise bu yanıtlardan vazgeçilmesi önerilir.

(f) yanıtı açısından itiraz: İhtiyaç olan mal ve hizmet üretimini yapabilecek nitelikte insangücüne sahip olmayışımızın başlıca nedeninin, eğitim sistemimizdeki yetersizlik olduğu yolunda ek kanıtlara ihtiyaç vardır.

(j) yanıtı açısından itiraz: Buradaki iddia desteklenmemiştir. Bazı gözlemler bu iddiayı destekliyor olabilir, ancak bu, genelleme için yeterli sayılmamalıdır. Ya yeni kanıt verilmeli ya da iddiadan vazgeçilmelidir.

Adım 5-              Geri dönüş veya sonlandırma:

(a) ve (f) yanıtları için tekrar kanıtlar istendiği için Adım 3’e dönülecektir. Geri kalan yanıtlar ise tatminkâr bulunmuş olup yanıt-kanıt süreci sonlandırılacaktır.

Adım 3-              (a), (f) ve (j) şıkları için  tekrar yanıtlar:

a.       Şimdilerde gündeme gelmekte bulunan yenilenebilir enerji kaynaklarının varlığı doğrudur ve “kaynaklarımız kıtalmaktadır” genellemesinin hemen yanında yer verilmelidir.

İnsangücü kaynaklarımızdaki niceliksel artış ise, ihtiyacın karşılanmasında ikinci derecede önem taşımaktadır. Birincil öncelik nicelikte değil niteliktedir. Dolayısıyla ilk yargı doğrudur.

f.        OECD istatistiklerine göre, en yüksek eğitimi ilköğretim terk olan gençlerin sayısı açısından en yüksek ülke Türkiye’dir. (OECD Policy Analysis 1998, Education Database). Bu kanıt dahi tek başına yeterli görülmektedir.

j.         Bireysel gözlemlerin dışında bu iddiayı kanıtlayabilecek bir bilgi mevcut olmadığı için bu yanıttan vazgeçilmektedir.

Adım 4-              (a) ve (f) için verilen ek yanıt tatminkâr bulunmuş, (j) içinse bulunmamış ve metinden çıkarılmıştır.

Adım 5-              Yanıt-kanıt süreci durdurulmaktadır. Adım 1’de ortaya konulan metnin ilk hali ve zenginleştirilmiş halleri aşağıda karşılaştırmalı olarak verilmiştir.

Adım 6-              Karşılaştırmalı olarak verilen metin adım adım rafine edilerek  aynı tabloda yanyana sütunlar biçiminde gösterilmiştir.

ARDIŞIK OLARAK
ZENGİNLEŞTİRİLEN METİN

Toplum yaşamının çeşitli kesitlerindeki karmaşıklık düzeyi, kesitler arası etkileşimler ve bunlara bağlı sorunlar  giderek artıyor. Her gün bunun bir başka örneğine daha bir diğeri kaybolmadan tanık oluyoruz. İnsanın çevresini giderek daha iyi tanıması, teknoloji kullanımının yaygınlaşması, artan nüfus, kıtalan kaynaklar karşısında bu durumu anlamak kolaydır.

Sorunlarla ilgili taraflar da bunlara karşı çözümler geliştiriyorlar. Bu süreç bütün dünyada hemen hemen böyle işliyor.

Ülkemizde ise ister devlet, ister özel sektör kuruluşları, hattâ isterse gönüllü örgütlenmelerle ilgili olsun, geliştirilen çözümlerin ortak bir yanı, “sorunla ilgili bir birim kurulması” ya da mevcut bir “örgütün büyütülmesi” biçimindedir.

Bir örgütün kurulması ya da büyütülmesi bir akıllıca bir tasarıma  dayanıyorsa mesele yoktur. Ama, tasarım kavramının bilincine ne denli az varıldığı, sanayi ürünlerini ucuz yoldan allyıp pullayarak “miş gibi” yapmaya endüstri tasarımı adını vermemizden, üniversitelerde bununla ilgili “birim”  kurmamızdan bellidir. Bu nedenle, bu birim kurma ve büyütme eğiliminin kaynağı, sorunu kontrol altına alabilme yolunda başkaca yapacak şeyi bulunmamak’tır.

Bilinç altına yerleşmiş az sayıda dürtünün, üst-bilinçteki birçok davranışı kontrol ettiğini biliyoruz. Emir verme-alma, kesin talimatlar, belirlilik, yön değiştirmeden dümdüz yürümek  gibi eğilimlerimiz o denli güçlüdür ki, bunların alt-bilincimize yerleştiği söylenebilir.

Bu dürtüler, bir sorunla karşılaşıldığında derhal harekete geçmekte, hiyerarşik bir yapılanma kurmak ya da var olanı genişletmenin en iyi çözüm olduğuna bizi inandırmaktadır. Hiyerarşik bir yapı, bilinçaltımızdaki “hükmeden ya da hükmedilen olma” dürtümüze en iyi karşılıklardan birisidir.

Bu yargımı biraz abartılı bulanlar, rastgele on kişiyi bir araya getirip bir sorun hakkında tartışsınlar. Tartışma sonunun mutlaka bir baş seçip emir ve komutayı ona bırakmakla biteceğini şimdiden söyleyebilirim. Bunun yerine, “hangi durumda ne yapılacağı”nın tartışılması çok küçük bir olasılıktır.

Hangi ölçekte olursa olsun her sorunun ve çözümlerinin birden fazla tarafı vardır. Bu tarafları bir hiyerarşik yapı içine yerleştirmeye çalışmak, daha başlangıçta, çözümsüzlük yolunda bir adım atmak demektir. Aksine, tarafların her birini “ağın eşit üyeleri” olarak görmek -ki eşit olup olmamaları önemli değildir- çözüm için olumlu ilk adımdır.

Bireysel ve toplumsal yaşam içinde duyu organlarımız aracılığıyla her an onlarca algı topluyor, belleğimizdeki birikimlerle bunları birleştirerek ayrıca da belki yüzlerce sanal duyu oluşturuyoruz.

Böylece oluşan algıları bir  hiyerarşi içine yerleştirmeye çalışmaktan vazgeçmek, “ağ tabanlı düşünme biçimi“ne doğru atılacak iyi bir adım olabilir.

Bir sorunu tartışmak için bir araya gelen taraflar, -içlerinden de olsa- birbirlerinin yetkilerini tartmaktan, kendilerini en üstlere yerleştirebilecek yaklaşımlarda bulunmaktan vazgeçerlerse iyi bir çözüm atmosferi yaratmış olurlar.

Ağ tabanlı sorun çözmede değerli bir araç, “ağ protokolu”dur. Neyin, kim tarafından yapılacağının baştan belirlenmesi demek olan ağ protokolu, tek amir yerine “duruma göre lider” belirler.

Gerçek yaşam, “duruma göre liderlik” ya da daha kısacası “durum liderliği“kavramı çevresinde yürür. Sorunların çözümünde bu doğal ilkeyi benimsemek, özellikle taraf sayısı çok olan sorunlar halinde durumu çok kolaylaştıracaktır.

Duruma göre liderlik bir girişimcilik türüdür. Bir girişimcide bulunması gereken, yaratıcılık, risk almaya yatkınlık, başarısızlıklardan öğrenme, her şeye baştan başlayabilme gibi özellikler durum liderinde de bulunmak zorundadır.

Toplumumuza yakıştırılan niteliklerden birisi de lider yetiştirememektir. Lideri, ekonomik kararlar vermekten iyi hitabete, savaşlarda inisyatif kullanmaktan geniş halk kitlelerini büyülemeye, zekâdan cinsel çekiciliğe kadar her ne varsa hepsiyle yüklü varsaymaya devam edildiği takdirde, bunların hepsini bir araya getirebilen bir kişiye rastlama olasılığı başımıza meteor düşme olasılığından daha fazla değildir.

Modern durum liderleri, çeşitli alanlardaki liderlerle ağ yapıları oluşturmaya istekli ve o ağların gerektirdiği yönetişim becerisini sergilemeye yatkın kişiler olmalıdır.

Gençlerimizin kendilerini geleceğe böyle hazırlamaları, beyaz atlı prens olmayı özlemekten vazgeçip durum liderleri ya da durum girişimcileri olma yolunda kendilerini hazırlamalarını öneririm.

27 Ekim 2002

Değerli dostlar,

Size bir haberim ve yardım isteğim var: Fatih Belediyesine ait, Yedikule’de, Sokak Köpekleri Barındırma ve Rehabilitasyon Merkezi adlı bir merkez var. 800 köpeği sokaklardan kurtarıp bakımını üstlenmişler. benim de kendilerine bir önerim oldu ve benimsediler. Öneri, köpek sahibi olmak isteyip de evinde bakabilecek fiziki imkanları bulunmayan ya da alerji vbg nedenlerle evde bakmak istemeyenlerin oradan bir köpeği sahiplenmesi -evlat edinme gibi, adoption- ve bakımı karşılığında küçük bir aylık ücret vermesi idi.

Kısa süre içinde 10 köpek sahiplenilmiş. Ben de salı günü, bir ayağını trafik kazasında kaybetmiş bir köpeği bu yolla sahiplendim.

Sizden ricam, ekonomik kriz nedeniyle belediyenin ilk kesinti yapacağı yerler içinde bulunan bu barınaktaki hayvanları birer ikişer sahiplenmeniz ve böylece barınağın kendi ayakları üzerinde durmasını sağlamanızdır. Bunu 2 yolla yapabilirsiniz: (1) Bizzat sahiplenmeniz ve/ya (2) dostlarınıza duyurarak ve onların da dostlarına ve ilh. duyurarak bir zincirleme sahiplenme yaratmak. Titancıların kötü niyetle yaptıklarını iyi hedefler için kullanmak.

Barınağın başında kendisini bu işlere adamış bir kişi var. İletişim bilgileri şöyle:

, Barınak MüdürüAdres: Yedikule Sahil Yolu, surdibi, eski havagazı deposuTel: (212) 633-5857Cep: (535) 712-6390Faks: (212)267-3061e-posta: kasamimarlik@superonline.com

Tüm canlı dostlarının yardımlarını rica ediyorum. Hayvan sahiplenerek, parasal yardım yaparak, dostlarına haber vererek ya da bunların birkaçını birlikte yaparak.. Şimdiden teşekkürler..

Değerli dostlarım,

Yaşamınızın yoğun temposu altında dikkatinizi çekmemiş olabilecek bir noktaya işaret etmek ve o konuda yardımınızı istemek için size bu mektubu yazıyorum.

Eğitim sistemimiz içinde öyle birkaç kritik nokta var ki, diğer tüm sorunlar -fiziki eksikler, ücret ve ödenek sorunları vbg- çözülebilse dahi, sırf bunlar nedeniyle eğitime ayrılan bunca kaynak ve bağlanan onca ümit beklenenleri sağlayamaz; sağlayamamak bir yana, amaçlananların tam aksi yönde sonuçlar yaratır ve halen de yaratmaktadır.

Bu kritik noktalar nasıl olup da dikkat çekmiyor? İlk akla gelebilecek soru budur. Dikkat çekmiyor, çünkü bunlar, sorun olduğu yolunda alışkanlık yaratılmış konular arasında yer almıyor, hatta `eğitimin kaçınılmaz gerekleri’ sayılıyor.

Uzun yıllar birlikte yaşadığımız bu noktalar artık, değer sistemimizin birer parçası olmuş, ayakkabı içindeki çivi gibi rahatsız etmez hale gelmiştir.

Literatürde bunlara saklı içerik (gizli müfredat- hidden curriculum) denilmektedir. Müfredat programlarında yer almayan fakat kuvvetli biçimde `öğrenilen’ tutum ve davranışlara bu ad veriliyor.

Bunlardan birincisi “kuşkusuzluk`’tur. Çocuk ve gençlerimiz, kendilerine öğretilenler konusunda kuşkuya sahip olmadan eğitiliyorlar. Dolayısıyla da karşılaştıkları bilgileri sorgulama, bunları zihinsel birer süzgeçten geçirme gibi bir alışkanlık edinmiyorlar.

İkna olmaya hazır oldukları alanlarda ve/ya ikna edebilecek beceriye sahip olanlarca herhangi bir `doğru’ konusunda hiç kuşkuya düşmeden ikna ediliyor, bir kısmı da bunları `inanç’ haline getirebiliyor.

Böylece hem gerçek inanç sahibi olabilme imkânlarını yitiriyor, hem de Tanrı vergisi meraklarını (kuşku) ve onun türevi olan yaratıcılıklarını kaybediyorlar. Gerçekte ise, kendilerine öğretilenlerin doğrulukları -matematik ve fizik dahil- görecelidir.

Bunun sorumlusu öğretmenler değildir, çünkü onlar da öyle eğitilmişlerdir. Hattâ toplumun büyük çoğunluğu da zamanla kuşkusuzlaşmış, yalnız okulda öğrendikleri konusunda değil, tüm kaynaklardan akan bilgileri sorgulama, süzgeçten geçirme özelliklerini neredeyse yitirmişlerdir.

Bu basit görünümlü olgunun çok sayıdaki olumsuz sonucundan birisi müthiştir: Bilim ile ilişkisini kesmiş bir toplum! Çünkü bilim, sistematik kuşkulanmanın bir başka adıdır denilebilir. Tüm keşif ve icatların altında `kuşku’ vardır. Toplumumuzdaki yaygın buluş antipatisinin altında muhtemelen bu kuşkusuzluk illeti yatmaktadır.

Bu sorun çözülebilir mi? Evet ve hayır. Farkına varılır, kabul edilir ve çözüm aranırsa evet. Uzunca süredir bu illetle yaşayan ben dahil çok sayıda kişinin buna çözüm üretebileceğinden eminim.

`Biz zaten öyle yapıyoruz’, `bunca sıkıntının içinde kala kala kuşku mu sorundur’.. ve benzeri kalıplardan kendimizi kurtaramaz isek hayır.

Dikkatinizi çekmek istediğim ikinci nokta, sınavlarda uygulanan gözetim yöntemidir. İlkokuldan üniversiteye kadar belki binlerce defa tekrarlanan bir olgu olan sınavlarda öğrencilerin kopya çekmemeleri için başlarında gözetmen bulundurmak yadırganmayan bir adettir.

Yaklaşık 15 yıl boyunca her gün en az birkaç defa çocuk ve gençlerimize, saklı içerik olarak şu mesaj veriliyor:

`Sizler, gözetimsiz kaldığınızda başkalarına ait olanı çalabilecek güvenilmez kişilersiniz. Güvenilmezliğiniz ancak gözetimle kontrol altında tutulabiliyor. Eğer gözetim altında bulunmadığınız bir durum varsa o takdirde çalabilirsiniz!‘

Beyni bu örtülü mesajla yıllar boyu yıkanan çocuk ve gençlerimizde şöylesine bir anlayışın gelişmesi acaba mümkün müdür:

`Ben güvenilir bir kişiyim; derslerimden bazıları pek iyi olmayabilir, ama onları zamanla telafi edebilir, hiç olmazsa ihtiyaç duyduğumda öğrenebilirim. Ama güvenilirlik çok onurlu bir sıfat ve çevremdekiler bana güveniyorlar. Dolayısıyla ben de kendime güveniyorum. Ben iyiyim’

Bence bu sorunun yanıtı `kesinlikle hayır‘dır.

Bunca eğrilik ve yolsuzluğa bir de bu açıdan bakılınca `saklı içeriğin izleri‘ni görebiliyor musunuz? Güvenilmez olduğu yolunda hiç kuşkuya yer kalmayacak biçimde koşullandırılan çocuk ve gençlerimiz, gerçek yaşam içinde de `güvenilmez erişkinler’ olarak rollerini oynuyorlar.

İşte bu yüzdendir ki gözetmensiz sınavların bir adı da `onur sistemi sınav‘dır.

Veli, öğretmen, idareci, kamuoyu ve dönerek de öğrenci olarak bu 2 konudaki ortalama anlayışımız bu özetlediğim gibidir. Diğerlerini istisna olarak görüyorum.

Eğitim düzenimizin sorunları kuşkusuz bu iki sorundan ibaret değildir. Ama bu iki nokta öyle sonuçlar üretmektedir ki, bütün diğerleri onun gölgesinde kalmaktadır.

Bu sorunların çözümü, eğitime ayrılan bütçe payının arttırılmasına ya da çocuk ve gençlerimizin daha pahalı okullara yollanabilecek gelir düzeyine erişilmesine bağlı değildir, neredeyse bedavadır.

Yapmamız gereken, sadece 1 dakikalığına yargılarımızdan sıyrılmak, bu mektubu kimin yazdığı, niye şimdi yazdığı, niçin size yazdığı, sorunların bu kadar mı olduğu, sizin eğitime `zaten’ ne kadar katkıda bulunduğunuz gibi ayrıntılardan kurtulmak, tüm akademik, bürokratik, siyasal, ticari ve benzeri kisvelerinizin size verdiği yetkilerden, onurlardan etkilenmeksizin mektubumu bir kere daha okumak ve sonra da `ben bu konuda neler yapabilirim’i düşünmekten ibarettir.

Çevrenizdekilerin size atfettiklerinin ne ölçüde gerçek olduğunun ölçütü, işte bu muhakeme sonundaki bulgularınıza bağlıdır.

Alışkanlıkların değiştirilmesinin güç olduğunun farkındayım. Ama ne yapıp yapıp, kendimizi alışık olduğumuz yargılardan kurtarabildiğimiz takdirde kuşkusuzlaştırma ve onursuzlaştırma denebilecek bu iki hastalığa aldırmamanın mümkün olamayacağını takdir edeceksiniz.

Sizden bu iki konuya `aldırış etmenizi’ ve elinizde tuttuğunuz herhangi bir ölçüdeki yetkinizi doğru gördüğünüz yönde kullanmanızı istirham ediyorum.

Bu vesileyle saygılarımı kabul etmenizi rica ediyor, hürmetler sunuyorum, efendim.

M. Tınaz Titiz

Macintosh HD:Desktop Folder:Belgeler:eğitim ve sorunları:EE mektup.doc, Wednesday, 28 March 2001 8:23, Sayfa 1 / 2