-
Tem 30 2018 “Düşünme becerileri” ve eğitimi
Düşünme becerileri konusunun bir süredir kamuoyu gündemine gelmesi ve “nerede bir sorun varsa hemen onun okul müfredatına konulması” gibi bir alışkanlığımız nedenleriyle kendi çapımda bir önlem almak amacıyla bu yazıyı yazmayı düşündüm.
Giderek daha sık biçimde, “sorunlarımızın başlıca nedeni düşünme becerisi düşük insanlarımızdır” yargısını dile getirenler çoğaldıkça, bu konuyu biraz didiklemek ihtiyacı duydum.
Önce bu cümledeki birkaç terim ve onlarla ilişkili olabilecekler hakkında tanımlama girişimi:
- Beyin: Bütün omurgalı hayvanlarda ve omurgasızların çoğunda, sinir sisteminin merkezi olarak görev yapan bir organ[1].
- Bellek: Beyin organının bilgileri depolayabilme kabiliyeti.
- Veri (data), enformasyon ve bilgi (knowledge):
- Veri: Mevcut olasılıkları yarıya indiren miktarı 1 birim (bit) sayılan enformasyon parçası.
- Enformasyon: Bir bağlam ile ilişkilendirilerek anlam kazanmış veriler.
- Bilgi: Bir sonuç üretmeye yönelik enformasyon.
- Akıl, zihin: Bilinç, algılama, düşünme, yargılama, belleme ve konuşma da dahil olmak üzere bir grup bilişsel yetiye verilen ad[2]. Bellekteki bilgiler arasında tutarlı neden-sonuç ilişkileri kurulmuşluğuna “akletme” (birbirine bağlama) adı verilmektedir[3].
- Muhakeme (yargılama, akıl yürütme, akletme): Bellekteki “bilgiler” arasında bağlantı zincirleri kurarak anlamlı bir sonuca ulaşma süreci[4].
- Zekâ: Çeşitli yollarla anlama, öz farkındalık (kendinin farkında oluş), öğrenme, duygusal biliş, mantık, akıl yürütme (yargılama, muhakeme), planlama, yaratıcılık ve problem çözme kapasitesini içeren bir zihinsel yeti. Daha genel olarak, enformasyonu algılayıp içselleştirerek onu bilgi olarak saklayabilme ve bu bilgiyi durumlara uyarlayarak kullanabilme yeteneği olarak tanımlanabilir[5].
- Entelekt: İnsan aklı (zihni) ile ilgili çalışmalarda kullanılan bir terim olup, neyin doğru veya gerçek olduğunu ve sorunların nasıl çözülecekleri hakkında aklın doğru çıkarımlara varabilme kabiliyetini ifade etmek için kullanılmaktadır[6]. Gerçekte entelekt, zekânın (Intelligence) bir dalı olarak kullanılmaktadır.
Bütün bu tanımlar arasında bazıları arasında net sınırlar varken (örn. beyin ve zekâ gibi), diğer bazıları arasında ise kesişimler bulunduğuna (örn. entelekt ve zekâ gibi) dikkat edilmelidir.
Düşünme’nin amacı ne? Yersiz bir soru gibi görünse de bu amacı -her ne ise- en başa yazıp yol boyunca başvuruya açık tutmak iyi olur. Şöyle bir amaç önerisinde bulunayım: Kişinin kendi “akıl”ında oluşan ve/ya oluşturulan sorulara, “tutarlı” cevaplar bulabilmek için girişilen “zihin”sel süreç. Bu özet amaca biraz daha yakın plan bakılırsa şöyle bir çerçeve ortaya çıkıyor:
- Sorular nereden çıkıyor da düşünmeye yol açıyor? Aslında sorular “var” ve aynı zamanda da “yok”lar. Eğer sorarsanız varlar, sormazsanız yoklar. Onları yaratan ve bizim sorup sormayacağımıza bakmaksızın var eden ise “yaşam” dediğimiz olgunun kendisi.
- Yaşam ile ilgili sorular, doğum ile başlıyor (öncesini bilemem belki önce de soruyoruzdur). Temel ihtiyaçlar (beslenme gibi) soruları tetikliyor. Meme vakti gelince ağlamaya başlayan bebek aslında henüz konuşmayı sökmediği için ağlayarak -ki o da bir iletişim yolu- soru soruyor: “Ne zaman emzireceksin?”
- Yaşam karmaşıklaştıkça ve kendini ifade becerisi kazandıkça sorular da çeşitleniyor. Sorulabilecek soruların çeşitliliği bir yandan yaşam ihtiyaçlarına, bir yandan da o sorulara verilecek cevaplara bağlı olarak artıp azalabiliyor.
- Bu çeşitlenme farklılıkları, soran ve sormayan kişilikleri ilmek ilmek örüyor. Sorduğu sorulara tatmin edici cevap alan ya da alamasa dahi merak uyaracak karşılıklar alabilen çocuklar ömürleri boyunca bilgi peşinde koşan mücadeleci kişilikleri; diğerleri ise aldığı ya da almadığı cevaplarca örgülenen en az zarar göreceği pozisyonlarda sessizce bekleyip, kendisine verilene kanaat eden kişilikleri oluşturuyor.
- Bu süreçte anne-baba-çevre üçlüsü kişiliklerin temellerinin atılmasında en büyük rolü oynuyor. Sormayan anne-babalar ve normal olarak tercih ettikleri sormayan çevrelerin verdikleri cevaplar genellikle kapalı uçlu (nedeni kendisi) olacağı için giderek sorularına dogmalar yoluyla cevap bulup rahatlamış kişiler bu cevapların mutlaklığına inanmaya başlıyorlar. Toplumdaki -herhangi bir öğretiye- fanatik olarak bağlı kişiler muhtemelen böyle bir süreç sonunda ortaya çıkıyor.
- Dahası, bu sürecin çeşitli yararlar sağlayabilecek bir maden olduğunu keşfeden uyanık kişiler, o öğretileri deforme ve istismar ederek hem o kişileri hem de öğretileri yozlaştırıyor. (İslam dininin toplumumuzda uğradığı saldırılara böyle bakıldığında çok şey anlaşılabilir).
- Evren tasavvurları’na ilk adımlar: Sorularının önü kesilmemiş kişilerin, ilk çocukluk çağlarından başlayarak evren ile ilgili sorular sormaya başlayarak, giderek gelişen (zaman zaman bütünüyle yenilenen) birer “evren tasavvuru” oluşturmaya başlamaları kaçınılmazdır.
- Bu bireysel tasavvurların yararlarından birisi kişiyi sürekli bilgi arayışına itmesi, bir diğeri “bilmiyorum” cevabını utanılacak bir mazeret değil, gelişmelerinin ardındaki itici güç olarak kullanmaları, “bilmiyorum ama merak ediyorum ve öğrenemeye çalışıyorum” diyebilmeleridir.
- Bu bireysel yararın dışında bir de toplumsal yarar beklenmelidir: “Bilmeyen, merak eden ve sürekli öğrenmek isteyen” bireylerin öğrenme kaynaklarından birisi de kendileri gibi “bilmeyen ama merak eden” kişiler olacağına göre, bu öğrenişim (bu sözcüğü ben icat ettim 🙂 ) süreçleri toplumda ortak kavramların oluşmasına yol açabilecektir.
- Öyle görünüyor ki, “bilmiyorum ama merak ediyorum ve öğrenemeye çalışıyorum” çok verimli bir zihinsel dönüşüm tohumudur.
- Merak, kendinin nedeni olmaya başlayınca. Bu tür kişilerin yaşamın her alanının gelişiminde de önemli roller oynamaları kaçınılmazdır. Bilim ve sanat bu alanların başında geliyor.
- Ama en önemli etki beklenmesi gereken alan din alanıdır. Çünkü geleneksel anlayış, dinde -özellikle de iman bağlamında- soru sormanın, kuşku duymanın kabul edilemezliği üzerine oturmuştur. Bu ise otomatik olarak “iman’ın “sorgulanamaz son nokta” olması anlamına geliyor.
- İmansızlık, dindarlığın herhangi bir aşamasında kabul edilebilir bir sıfat olamayacağına göre, din ile ilk karşılaşma anında derhal iman edilmiş olduğunun ikrarı gerekmektedir. Bu, evren tasavvuru sınırlarının kapanması, -içten ya da dıştan gelsin- imanı zedelemesi olası her soruya karşı “yaratılış” kalıbına sığınılmasını, nedenini bilmese de merak etmese de bu kalıpla savunmaya çekilmesi sonucunu yaratmaktadır.
- Allah’ın sonsuz hikmetlerini temel almış bir dine karşı bundan daha büyük bir saygısızlık olabilir mi? Halbuki, sürekli kuşku ve merak içindeki bir kişi, içinde bulunduğu belirsizliği giderebilmek için o hikmetlerin daha derindeki katmanlarını anlamaya, bilmeye çalışacaktır. Nitekim İslam’a altın çağını yaşatan dönemin hâkim Mutezile anlayışının[7] “tahkiki iman” ilkesi, “sonsuza kadar bilgi peşinde koşmak ve bunu akıl yardımıyla yapmak” üzerine kuruludur.
- Düşünme’nin olmazsa olmaz dörtlüsü!
- Kavram dağarcığının geliştirilmesi: Her öğrenilen yeni kavram düşünebileceklerimizin sınırını bir miktar genişletir. Ayrıca gerek öğrenilen yeni kavramların gerekse mevcut olanların iyi tanımlanmış olması da şarttır. Zihindeki bilgilerin taranması, yeni anahtarlara göre sıralanması vbg işlemler kuşkusuz evvelce kurulmamış yeni snaptik bağlantılar kurulmasına yol açabilir ki bunlar yeni bilgiler demektir. Ama, tüm soruları kapsayan küme olan evren tasavvuru’nun genişlemesine yol açan ana etken, öğrenilmiş yeni bilgilerdir. Yeni bilgiler belleğe girdikçe ve mevcutlarla bağlantıları kuruldukça (yani akletme) evren tasavvurumuz da genişleyecektir. Genişlemiş evren tasavvuru altında, düşünme yoluyla cevapları aranan sorulara cevap bulunması bir önceki duruma göre daha kolaylaşacaktır. Yeni bilgilerin edinilmesi ise birkaç yolla mümkündür. Geleneksel okuma, tartışma, gözlem, sezgi bunlardan birisidir. Bir diğeri ise “akılların birleştirilmesi”dir[8]. Bu durumda aklı oluşturan tüm öğeler bir diğeri ile yardımlaşma içine girmektedir.
- Bilgilerden, beklentilerden etkilenmemek: Her düşünme bir veya birkaç soru’nun cevaplanmaya çalışılması süreçleri olduğuna göre cevaplar bilgi ve beklentilerimizden de etkilenecektir. Buna göre mevcut bilgi ve beklentilerimiz -ki arzularımız, beğenilerimiz, nefretlerimiz, inançlarımız vb.- ne denli askıya alınabilirse sorular da o denli doğru cevaplanabilecektir. Askıya alabilmenin anahtarı ise bildiğimize inandıklarımızın ne kadar çok ön koşulu olduğunun hatırlanmasıdır[9].
- Nedensellik ve sıralamak: Düşündüğümüz, yani bir veya birkaç soruya sırasıyla cevap aradığımız süreçte, neden-sonuç bağlantılarını koparmadan (nedensellik) ilerlemek “gerek koşul”; bulunacak nedenlerin sonuç üzerindeki etkilerine göre sıralanması ise (eleştirel) “yeter koşul”dur. Gerek bilgi eksiği gerekse askıya alamamak nedenleriyle kopan bağlantılar yerine konulabilecek “zihinsel virüsler[10]” ve/ya referansı kuşkulu bağ elementleri düşünme sürecinin bütünüyle bozulmasına yol açabilecektir.
- Evren tasavvurunu kısmen veya tamamen değiştirmeye razı olmak: Birbiriyle tutarlı hale gelmiş, tutarsızlıkları tahminler, virüsler, çarpıtmalar ya da öznel inançlarla giderilmeye çalışılmış çeşitli bilgilerden oluşan bir evren tasavvuru örgüsünü değiştirmek -özellikle de zaman geçtikçe- güçtür ve doğru cevabı saptırmaya çalışan bir mıknatıs gibi etki yapar. Bu etkiden uzak kalmaya çalışmak gerekir.
Şimdi bir soru!
Düşünme becerilerini oluşturan bu elementlerdeki olası yetmezlikler dikkate alındığında, bu yetersizlikler acaba nasıl giderilebilir? Ya da okul müfredatlarına böylesi bir ders konularak sorun çözülebilir mi?
Bu sorunun yanıtının okul müfredatına eklenecek ayrı bir ders olmadığı, kısacık “eğitim” sözcüğü içine tıkıştırılan yüzlerce istendik bilgi-beceri-tutum-davranış’ın okul kurumuna ihale edilerek kazandırılamayacağı bellidir.
Çözüm, “eğitim paydaşları”nın[11] tümünün birinci derecede sorumlu oldukları gerçeğinde yatıyor. Bir Afrika atasözü de bunu doğruluyor: “Bir çocuk yetiştirmek için bütün bir köy gerekir”.
İkinci soru!
Gerek günümüz toplumları arasındaki acımasız rekabet düzeni içinde varlığını sürdürebilmek (beka), gerekse varlıklar bütününü gözeten daha iyi çözümler bulup onları uygulayabilecek konumda olabilmek için, sorularının -dolayısıyla da merakının- önü kesilmiş, her şeyin açıklaması olarak ezbere belletilen[12] değişmez doğrulara tutunarak yaşamak isteyen bir toplumun; evren tasavvurlarını sürekli geliştirmeye çalışan, imanını sabit bir noktaya değil sürekli kuşku, merak ve öğrenmeye odaklamış toplumlar karşısında beka şansı var mıdır?
Lütfen şu videoyu (https://goo.gl/zu2tjg) izleyiniz ve dev sekoya ağacının liflerinin hangi maddeden yapıldığını merak edip, bunun hangi ihtiyacımızı karşılayabileceğini soran ve nano-lifleri oluşturan maddenin nanocyristalline selüloz olduğunu ortaya çıkaran bir kişi ile bu soruları sormayıp sadece bunların yaratıcının hikmeti olduğunu söylemekle yetinen diğer bir kişi arasındaki farkı açıklamaya çalışınız.
O halde!
Sadece düşünme becerileri yetmezliği bağlamında bile bu kısa sorgulamadan çıkarılabilecek çok sonuç var. Seksen milyona yaklaşan nüfusumuzun bir anda silkinip bütün gerçekleri idrak etmesi gibi bir temenni peşinde koşmadan, doğrularını askıya alabilen, mazeret üretmeden gereklerini yerine getirmeye -gerçekten- razı örneğin 10 kişinin bir ağ oluşturması; ardından da uygun tohum fikirleri[13] üretip uygun topraklara (ortamlara) ekmeleri dahi iyi bir başlangıç sayılabilir.
30 Temmuz 2018
[1] Bkz. http://bit.ly/2uYTq3j
[2] Bkz. http://bit.ly/2K4TEdN
[3] Özakıncı, C., “Dil ve Din”, <Sah.107, Arapça “akıl” sözcüğünün kökeni>, Otopsi Yayınları, 2007
[4] Bkz. http://bit.ly/2K6rkHR
[5] Bkz. http://bit.ly/2LQRwLP
[6] Bkz. http://bit.ly/2LQRu6F
[7] Bkz. Aydoğan.S., “İslamın Altın Çağının Ardındaki Sır”, http://bit.ly/2GYqNXD
[8] Bkz. http://bit.ly/2xyPr0I
[9] Bkz. https://goo.gl/2necnY
[10] Bkz. Zihinsel virüsler, http://wp.me/p2t6mi-1Wz
[11] Bkz. Eğitim Paydaşları, http://bit.ly/2ClNyWr
[12]Anlam kayması denilen olgu nedeniyle mi yoksa bilinçli mi yapıldığı belli olmayan, dilimizde (bellemek) olarak karşılığı bulunan ve sorgulamamak ile bir ilgisi bulunmayan kavramın yerine sorgulamaya kapalı olan (ezber)in nasıl geçtiğidir. Bu farkı vurgulamak için ezbere bellemek terimi kullanılmıştır.
[13] Bkz. “Bir Dönüştürücü: Davranış Tohumlama”, http://bit.ly/2FumYIw
-
Tem 28 2016 Çare arayışları
İki soru..
15 Temmuz darbe girişimi sonrasında hemen herkesin tek tek ve gruplar halinde kafa yorduğu, tartıştığı konular genel olarak ikiye ayrılıyor: Niye oldu? ve Ne yapalım da bir daha olmasın?
Bu bence sağlıklı bir tutumdur; rasyonel akıl da bunu gerektirir. Bununla beraber toplumumuzun nitelik (http://wp.me/p2t6mi-UR) dağılımı uyarınca, çözüm arayışları genellikle kestirme yollar bulmaya, eğer yok ise icat etmeye dayalıdır ki aslında bu da iyidir, yeter ki kendi zihinlerimizdeki yargı kalıplarını (http://goo.gl/v4B3fc) evirip çevirip, bunun da adını düşünmek olarak koymayalım.
Medya ve internet kanalıyla gördüğümüz kadarıyla, darbe girişiminin “niçin” olduğu ve bundan sonra tekrar olmaması için “ne yapılması” gerektiği konularında ortaya atılan fikirlerin ağırlığı, askeri kurumların sivilleştirilmesi (askeri okulların kaldırılıp MEB’e bağlanması gibi) çevresinde toplanıyor.
Girişimin açık yaralarının henüz taze olduğu günlerde bu tür çözümler düşünülse de zaman içinde ortak aklın galebe çalacağı, askeri kurumsal kültürlerin değerinin daha iyi anlaşılacağı beklenir.
Aranan ipucu şu özlemdir:
Bu bağlamda naçizane öneride bulunmama, İçişleri sayın bakanının bir gazetede okuduğum şu cümlesi yol açtı: “öyle bir düzen kuralım ki bir daha askeri darbe yapmak mümkün olamasın”. Bu bir anahtar özlemdir ve çare üretmek isteyenler –tüm yargılarını askıya alarak- bu özlem doğrultusunda fikir üretmelidirler.
Askeri kurumların sivil otoriteye tabi olması demokratik rejimin bir ilkesidir; ama bu, askeri kurumları sivillere bağlamakla gerçekleştirilebilir bir şey değildir. Ülkemizde bol miktarda bulunan dini örgütler, sivil kurumlar içine de sızabilirler, nitekim sızmışlardır da. O halde aranan çözüm bu olamaz, aksine TSK’nın iyiden güçsüzleşmesinin yolunu da açar; bu da temeldeki amaca hizmet eder.
Ne yapmalı yerine “ne yapmamalı”..
Tam bu noktada, özlemimizi ifade eden cümleyi ters çevirerek bir soru sormalıyız:
“Bugüne kadar yapageldiklerimiz içinde en önemli neyi yapmayalım ki bir daha askeri ya da diğer türlerde darbeler yapmak mümkün olamasın?”
CNN Türk’te Ahmet Hakan’ın 26 Temmuz’daki Tarafsız Bölge programına katılanlardan Eray Güçlüer (E.Jand.K.Alb), “TSK’dan çeşitli kumpaslarla ilişiği kesilenlerin ortak özelliği nedir?” sorusuna şu cevabı veriyordu: “bu soruyu yıllardır düşündük; sonunda bulduğum ortak özellik biat etmezlik idi”.
ve bir gün sonra aynı TV’nin haber saatinde Deniz Harp Okulu’ndan mobbing yoluyla atılan bir öğrenci (Ufuk İmrek) de, bu yolla atılan öğrencilerin ortak özellikleri olarak yine “biat etmezlik” niteliğine dikkat çekiyordu.
Bu bir rastlantı değildir ve son derece anlaşılabilir bir nedene dayanmaktadır: Sadece 15 Temmuz girişimi için değil, Dünyadaki tüm kökten dinci hareketlerin ihtiyaç gösterdiği insan malzemesinin ortak özelliği “biat kültürüne yatkınlıkları” olarak görünüyor.
Aranan cevaba bir adım daha..
Peki buradan, “ne yapmayalım ki bir daha darbe olmasın?” sorusunun cevabına giden bir ipucu var mı? Evet var; hem de ipucu değil, cevabın tam da kendisi var: Her ölçekteki eğitim sistemi içinde, biat’ın ana elementi olan sorgulanamazlık (ezber) öğeleri tek tek temizlenmelidir (http://wp.me/p2t6mi-Ok).
Yani..
Askeri ya da sivil, hangi türden olursa olsun, her nerede sorgulanamazlık (ezber) var ise orada darbeci (en azından otoriter) eğilimleri özendirip besleyen bir iklim oluşur. Darbe istemiyorsanız her gün yemek öncesi alınacak ilaç “sorgulanamazlık”tır.
Daha da ötesi..
Çeşitli nedenlerle biat’tan vazgeçmeyip, bir yandan da darbe eğilimlerini önlemek için, okullara dersler koymak, anti-darbe yolunda beyin yıkamak, darbe cezalarını daha artırmak, sivil kurumlara bağlamak ve benzeri önlemlerin, sonuçta daha da baş edilemez belalara yol açması kaçınılmaz görünüyor.
Esas suçlular..
Genellikle her kriminal olayda, bir görünenler bir de hiç dikkati çekmeyenler vardır. En barizlerinden birisi eğer cinsel içerikli suçlar ise, bir diğeri de darbeler veya girişimleridir.
Cinsel içerikli suçlar için nasıl ki sorgulama yerine hadım etme gibi zihni sinir türü bir önlemi alkışlayanlar bir anlamda bu tür suçlar için uygun iklim yaratmaya katkıda bulunuyor iseler; benzer şekilde darbe girişimleri için de, esas bakılması gereken yer eğitim sistemimizdeki ezber[1] uygulayıcıları ve yandaşlarıdır.
İyi de kısa kes, “ne yapmayalım?”..
Bu konularda –tam bu sözcüklerle olmasa da- sık duyduğum kestirmeci itirazını varsayarak tekrar etmeme lütfen izin veriniz: Her toplumun kültürü içine yerleştiği için farkına varılmaz hale gelen kültürel öğeler olması doğaldır. Toplumumuzun kültürü içinde de olumlu ya da olumsuz, diğer kültürlerden ayıran öğeler olduğu söylenebilir. Misafirperverlik, cesaret, tehlike anında dayanışma gibi bileşenler birkaç olumlu unsur iken, olumsuzların başında (sorgulanamazlık) gelmektedir.
Eğer mutlaka bir şeye savaş açmak gerekiyorsa buna savaş açılmalı ve kim(ler) karşı çıkarsa çıksın açılmalıdır. Biata alıştırılmış topluluklar ile bir arada bulunamayacak bir şey varsa o da demokrasidir.
Toplumumuzun en azından aydın (http://goo.gl/dER6ZE) kesiminin, kendisi ve ulusunun varlığını sürdürmekten daha önemli bir misyonu olabilir mi?
Lütfen nasıl diye sormayınız, “nasıl” kavramını ince ve saklı bir itiraz aracı olarak kullanmayınız.
Darbe = otoriter eğilimler = ezber = sorgulanamazlık = biat
denklemini görünür bir yerlere yazınız; sonra da nasıl’ını konuşalım.
28 Temmuz 2016
[1] 1994 yılından itibaren 15 yıl, ezber sözcüğü –anlam kayması nedeniyle farklı anlam (yani “bellemek”) kazanmış olduğunu bile bile ısrarla- “sorgulanamazlık” yerine kullanılmış, eğitim sınıfının bunu idrak etmesi beklenmiştir. Ancak 2010 yılından itibaren, biraz da zorlama bir sözcük olan sorgulanamazlık terimi kullanılmaya başlanmıştır.
Çoğu öğretmen bir yandan (ezber)in yıkıcılığını az da olsa farketmiş, ama bir yandan da gerek (belleme)nin yabancı dil öğretimi, hemen hatırlanması gereken bilgilerin bellekte tutulması gibi yerlerde gerekli olması, gerekse (sorgulama)yı nasıl yapacağını bilememesi, bunun için gerekli çabayı göstermemesi nedenleriyle alışkanlıklarını sürdürmüştür.
Bu yolda harcadığım yıllar boyunca edindiğim izlenim, eğitim sınıfı’nın %95+’nin, ezber kavramının sorgulanamazlık anlamına gelen esas anlamını bilmediği ve öğrenmek yolunda bir çabasının olmadığıdır. Daha da ilerisi, bir ulusal yıkım aracı olarak kullanılabilecek (ve de 15 Temmuz’da kullanılan) sorgulanamazlık konusunda yüksek öğrenim görmüş kesimin de hem yeterli beceriye ve de ilgiye sahip olmadığıdır.
-
Mar 25 2016 İnovasyon teşvikle değil sorgulamakla mümkündür..
(Eğer…. ise / Eğer ….değilse) Yöntemini Kullanarak Geliştirilebilir İnovasyon (yenileşim) Örnekleri (Rev 0 – 25.03.16) Lütfen aşağıdaki tabloyu incemeden önce Eğer … ise konulu ppt sunuma tıklayıp izleyiniz.
TABLO >> egerdegilse_inovasyondur
Toplumumuz inovasyonla yatıp yenileşimle kalkıyor. Devlet teşvik veriyor, inovasyon yapılırsa ne gibi “iyi şeyler” olacağı anlatılıyor.
Yukarıdaki basit örneklerden görüleceği gibi, inovasyon talimat, teşvik ya da rica ile olmuyor. Görüldüğü gibi tek yol, “eğer ….değil ise” alanındaki inovasyon fırsatlarını görebilecek “gözlükleri takmak”.
Bu gözlüğün adı “sorgulama”dır. Çocuklarımız Dünya’ya doğal bir sorgulama becerisiyle gelirler. Gelirler ama biz onları -kendi ideolojilerimiz yönünde- ezberletir ve yaratıcılıklarını öldürürüz.
Gelişmemizi daha çok cahil yetiştirmeye ya da okuduğunu anlamadan Kuran’ı yüzünden okuyacak çocuklar yetiştirmeye bağlamış eğitim sınıfı mensupları ve yaranmaya çalıştıkları siyasi görevliler, tuttuğumuz bu yolla ancak başkalarına muhtaç insanlar yetiştirdiğimizin farkına varıp, inovasyonun teşvikle değil özgür düşünceli her şeyi -ama her şeyi- sorgulayabilen çocuklarımızın beyinlerini iğdiş etmekten vazgeçmekle mümkün olabileceğini idrak etmelidirler.
25 Mart 2016
-
Oca 31 2015 Limit
Bir öğretmen arkadaşımın bana ilettiği aşağıdaki küçük olayı yorumsuz sizlere aktarıyorum.
Lise son sınıf matematik dersinde limit konusu işleniyor ve öğretmen aşağıdaki örneği tahtada çözüyor:
lim 1 / (x-8) = ∞
x → 8
Sonra da öğrencilerin alıştırma yapmaları için aşağıdaki soruları soruyor:
lim 1 / (x-5) = ?
x→5
lim 1 / (x-3) = ?
x→3
Tüm sınıf -muhtemelen bir kısmı da kopya çekerek- aşağıdaki cevapları veriyorlar:
lim 1 / (x-5) = yan yatmış 5
x→5
lim 1 / (x-3) = yan yatmış 3
x→3
İşte ezberin limiti budur!
22 Kasım 2004
-
Tem 09 2014 Kısır Döngü (1.Basım) içindeki internet adresleri
-
Tem 19 2013 Taksim Gezi Parkı olaylarının nedenlerinin irdelenmesi
Taksim Gezi Parkı olaylarının nedenleri ve sonuçlarını irdeleme amaçlı sanal beyin fırtınasının (e-BF) süzülmüş sonuçları.. (Rev 3.0 – 16.07.2013)
ÖZET
Gezi Parkı olayları ilk defa karşılaşılan bir toplumsal olay gibi görünse de, aslında çeşitli kisveler altında çok sık olarak ortaya çıkan bir durumdur. Şablon’un aşamaları şöyledir:
(1) Biz bir sorun yaratırız ya da önümüze bir sorun konulur ,
(2) Sorun Çözme Kabiliyeti (SÇK) yetmezliği nedeniyle sorunu çözemeyiz,
(3) Yurt içi ve dışındaki çeşitli niyet sahipleri bu çözüm yetmezliğini kullanarak sorunu derinleştirir ve kendi amaçlarına katkı sağlamaya çalışırlar –ki bu süreç yerçekimi kadar doğal sayılmalıdır-,
(4) Bu sürecin doğallığını ve temel nedenin Sorun Çözme Kabiliyeti’mizin yetersizliği gerçeğini reddedip, iç ve dış düşmanlarımızın komplo kurduğunu iddia eder, onları aşağılar, cezalandırırız,
(5) Böylece, evvelce karşımızda olmayanları da kendimize muhalif hale getiririz,
(6) Sorun Kimyası uyarınca yeni sorunlar üremeye başlar,
(7) GİT (2)
Bu 7 adımlı şablon UEFA’nın şike konusundaki kararına, Suriye ile düşman hale gelmemize ya da Gezi Parkı’ndaki demokratik tepki başlangıcını yönetmekteki zaafiyete uygulandığında şaşmaz biçimde benzer şekilde işlemiştir.
Gezi Parkı protestolarının da durup dururken ortaya çıkmadığı, bir dizi SÇK yetmezliğinin sonucunda ortaya çıktığı bu belgedeki ortak akla dayalı incelemede net olarak görülmektedir.
Gezi Parkı olayları, genelde aşağılama, özelde cumhuriyet değerlerinin aşağılanması, din-mezhep temelli ayrımcılık, yaşam tarzına müdahale, tek adam temelli otoriter yönetim ve polis şiddetinin, birikmiş rahatsızlıklar’la birleşmesiyle oluşmuş, meşruiyeti sağlam bir taşıyıcı üzerine binmesi kaçınılmaz olan iç ve dış niyetlerin açık ve/ya örtülü bileşiminden ibarettir.
Bu olgunun nedenleri iyi anlaşılırsa, çoğunluk egemenliğinden çoğulcu demokrasiye geçiş için bir kazanım olarak değerlendirilebilir. Aksi halde sorunun giderek derinleşeceğinden kuşku duyulmamalıdır. Çünkü yukarıdaki şablon bir doğa kuralı kadar hatasız işlemektedir.
GİRİŞ
Doğruların neler olduğu koşullara bağlı ise de, bir dizi koşul altındaki doğrulara erişmek için iyi yollardan birisi de, “analiz edilmek isenilen konuyu, onu iyi ifade edebilen sorulara çevirmek, sonra da bu sorulara ortak akılla cevap arayabilmektir” denilebilir.
Bu yaklaşıma göre Taksim Gezi Parkı olayları için aşağıdaki üç soru ve bir de bunlarca kapsanmayan diğer cevaplar için dört başlık oluşturulmuştur. Bunlar:
- SORU 1) Bu toplumsal hareketi oluşturan birbiriyle etkileşim içindeki nedenler arasında, bütün resmi etkileyen “en doğurgan birkaç neden” sizce nelerdir?
- SORU 2) Farklı değer yargılarına sahip kesimlerin birlikte barışık yaşayabilmeleri için, sizce en önemli ortak değer ne olmalı?
- SORU 3) Çoğulcu (plüralist) demokrasi, erişilmek istenen bir hedef ise, bu süreç içinde hükûmetlerin rolünü en iyi açıklayabilecek yol gösterici ilke sizce ne olmalı?
- Ilk 3 soru tarafından kapsanmadığı düşünülen fikirler.
Bu sorulara verilebilecek cevapların farklı yer ve zamanlarda, birbirleriyle etkileşmeksizin oluşturulması yerine, kalabalıkça bir grubun, internet üzerinden on-line olarak ve bir beyin fırtınası (e-BF) şeklinde yapılması yoluna gidilmiştir. Bu amaçla:
- Toplam yaklaşık 180 kişiye katılım çağrısı yapıldı (tüm BN üye ve gönüllüleri ile, onların referansları ile çağrılanlar).
- Davet edilen 137 kişiden (yanlış e-posta adresi, seyahat, yönteme yabancılık, kişisel neden vbg) çeşitli nedenlerle cevap alınamadı; 41 kişi katılacağını teyit etti ve teyit edenlerden de 25 kişi 20 Haziran’daki e-BF’ye fiilen katıldı.
- Katılımcılar İstanbul, Yalova, Ankara, İzmir, Trabzon, Washington DC ve Colorado’dan on-line olarak katıldılar. 3 saat süren e-BF sırasında yukarıdaki sorulara toplam 827 cevap ürettiler.
- Çalışmadan beklenen yararlardan birisi de değişik yerlerdeki çok sayıda katılımcının etkileşimli olarak, hatta zaman zaman chat yaparak çeşitli sorunların çözümü için fikir üretebilmeleri oldu.
Beyin fırtınalarında üretilen fikirlerin önce gruplandırılmaları, sonra da süzülmeleri nesnel bir süreç değildir. Gruplama ve süzmeyi yapacak, sonra da bunları yorumlayacak kişi sayısı kadar farklı sonuç elde edilebilir. Aşağıdaki sonuçlar incelenirken bu özellik dikkatten kaçırılmamalıdır.
Tek doğru tuzağından kaçınabilmek için, e-BF sonunda üretilen 827 fikir aynen tüm katılımcıların bilgisayarlarına indirilebilmiştir. Böylece, her katılımcı kendi ölçütlerine göre süzme yapıp sonuçlar çıkarabilir.
Bu raporda yazılanlar, sorulan üç soru ile bunlarca kapsanmayan konulardaki cevap ve fikirler içinden, “soruya en çok katkı yaptığı değerlendirilenler”in moderatör görüşleri ile birleşimleridir. Bunların salt moderatör görüşleri olmadığına özellikle dikkat edilmelidir.
Özet olarak, sonuçlar birkaç bakımdan ümit vericidir. Birincisi, bundan böyle yapılabilecek ortak akıl çalışmaları için etkili bir yöntem denenmiş ve işlerliği görülmüştür. İkinci olarak ise, önemli bir konuda, tek yönlü bakış açıları yerine akla gelebilecek tüm yönler irdelenmiştir. Yeni bir e-BF için, daha iyi hazırlık yapılması, yöntem yabancılığını aşabilecek bilgilendirmelerin yapılması gibi öğrenme kazanımları da unutulmamalıdır.
AÇIKLAYICI NOTLAR
(1) e-BF sonuçlar için siyah ve URL adresleri için ise alt çizgilimavi font kullanılmıştır.
(2) Gerek gruplandırmalar, gerek moderatör katkıları ve gerekse katılımcı yorumları tamamen kişisel görüşleri yansıtmakta olup, başka kişileri ve kurumları bağlamaz. Aynı belge üzerinde farklı kişiler farklı gruplamalar ve farklı yorumlar yapabilirlerdi.
(3) Sayfa düzeni açısından seçilen font Cambria 11 punto olup, kolay okuma için sayfa %150 gibi bir büyütme ile görüntülenebilir.
(4) Rapor MS WORD ve PDF olmak üzere iki ayrı formatta düzenlenmiştir. Doğrudan yazılmış URL adreslerine tıklanmasında sorun yoktur; ancak söcüklere bağlı URL adresleri bazı Acrobat Reader okuyucularda görüntülenemeyebilir. Bu gibi durumlarda belgenin MS WORD formatlısına bakılmasıdır.
İyi okumalar.
Moderatör: Tınaz Titiz ,
16 Temmuz. 2013
BAŞLIKLAR
SORU 1
1. Protesto olaylarinin morfolojisi
1.1. Çok bileşenli sosyal taşıyıcı
1.2. Lidersiz, plansız
1.3. Ateşleyici öğeler
1.4. Sürdürücü nedenler
1.5. Faydalanıcılar
1.6. En temeldeki kök neden
1.7. Nedenlerin ağırlıklandırılması
2. Birikmiş rahatsizliklar
2.1. Kapitalizmin eziciliği
2.2. Korku Ortamı
2.3. Ayrımcılık
2.4. Aşağılama
2.5. Otoriter yönetim
2.6. Yaşam tarzına müdahale
2.7. Uluslararasi boyut
2.8. İletişim yetersizliği ve kavramlara farklı anlamlar yüklenmesi
2.8.1. İletişim kanallarının azlığı
2.8.2. Demokratik ortam eksiği
2.8.3. Çalışmanın tekrarı
2.8.4. Ortak kavram tabanı eksiği
SORU 2
3. Saygılaşım ve dini değerler
4. Dil
5. Temel hak ve özgürlükler
6. Sözleşme – fayda esaslilik
SORU 3
7. Ortam hazirlayicilik
8. Sorun çözücülük
9. Hukuk, hesap verebilirlik
ILK 3 SORU TARAFINDAN KAPSANMADIĞI DÜŞÜNÜLEN FİKİRLER
10. Katılımcıların soru önerileri
10.1. “Dış güçler”in bir ülkeyi “kaos”a sürüklemesinin ortamını kimler, nasıl hazırlar?
10.2. Nitelikli kesimlerin ilgi eksiği sorunu nasıl aşılabilir?
10.3. Peki ne yapmalı?
10.4. GP eylemcileri STK / siyasi partide yer alır mı?
10.5. GP eylemlerinin STK gelişimine etkisi
10.6. Cumhuriyet ile hesaplaşma
__________
SORU 1) Bu toplumsal hareketi oluşturan birbiriyle etkileşim içindeki nedenler arasında, bütün resmi etkileyen “en doğurgan birkaç neden” sizce nelerdir?
- PROTESTO OLAYLARININ MORFOLOJİSİ
1.1. Çok bileşenli sosyal taşıyıcı: Genelde aşağılayıcılık, özelde cumhuriyet değerlerinin aşağılanması, din-mezhep temelli ayrımcılık, yaşam tarzına müdahale, tek adam temelli otoriter yönetim, polis şiddetinin, birikmiş rahatsızlıklar’la birleşmesi.
Önerilebilir Eylem: Tanımları üzerinde genel uzlaşı bulunmayan kimi cumhuriyet değerlerinin (laiklik, bağımsızlık, egemenlik gibi) ortak bir tanıma kavuşturulması için katılımlı bir tanım çalışması yapılabilir.
1.2. Lidersiz, plansız
Önerilebilir Eylem : Spontan başladığı gözlemlenen olayların, amaçlananın dışındaki yönlere evrilmeyip, aksine çoğulcu demokrasinin yeşerebilmesi için, Taksim Platformu ile işbirliği halinde bir manifesto ve yol haritası hazırlanabilir.
1.3. Ateşleyici öğeler: Gezi parkı ağaç sökümü, topçu kışlası israrı, gençliğin yoldan çıkmışlığına karşı islâh edilmeleri söylemi.
1.4. Sürdürücü nedenler: Kullanılan kriz yönetimi araçlarının, bizatihi krizi oluşturan nedenler oluşu (pozitif feedback)
1.5. Faydalanıcılar: Yurt içi çeşitli örgütler ile yurt dışı çeşitli istihbarat servislerinin kendi özel amaçları.
Önerilebilir Eylem : Değişik ve zaman içinde değişebilir Sorun Çözme Kabiliyetlerine sahip toplumların kaotik bir yapı içinde amaçlarına erişmek için mücadele içinde olduğu uluslararası ortamda:
– bir toplumun bir sorunu’nun, bir diğerinin nasıl “koz”u haline gelebildiği,
– toplumların içinde ve dışında, söz konusu kozları kullanmak yolunda nasıl örgütlenmeler geliştiği (Bkz 10.1)
bir güç mücadelesi simülasyonu yoluyla incelenebilir. Akademik kuruluşlar içinde böylesi bir benzetim çalışmasını yapmak isteyenler aranabilir.
1.6. En temeldeki kök neden: Kendi sorunlarını çözmek ile eş anlamlı bir kavram olan “demokrasi” ile bağdaşmayacak düzeyde düşük “sorun çözme kabiliyeti” ve onun türevlerinden birisi olan “yetersiz liderlik üslubu”.
Önerilebilir Eylem : Hemen daima soyut bir kavram olarak işlenegeldiği için somut ön koşulları gündeme gelememiş “demokrasi”nin, halkın kendini yönetmesi özü’nün aslında bunun yüksek sorun çözme kabiliyeti’ne sahip bir halk demek olduğu (Bkz 2.5) yolunda bir iletişim kampanyası yapılabilir.
1.7. Nedenlerin ağırlıklandırılması (kritik düşünce): Gezi Parkı olaylarını “anlamak” amacına yönelik BF’nda ortaya konulan nedenlerin (ana başlıklar olarak) ağırlıklandırılması önemlidir. Kritik (eleştirel) düşünme bu ağırlıklandırmaya yarasa da, aralarında çapraz ilişkiler bulunan karmaşık olayları ağırlıklandırmak için daha sofistike ağırlıklandırma yöntemlerine ihtiyaç var.
Bunlardan birisi, BN’nın Rüşvet Olgularının İncelenmesi amacıyla kullandığı EZ-Impact [1] adlı çapraz etki analizi (cross impact analysis) yazılımıdır [2]. Üniversitelerimizin sosyal bilim bölümlerinin ilgi göstermesi halinde gerekli paylaşım sağlanablir.
Önerilebilir Eylem : (1.5)de önerilen eylem için önerilen benzetim (simulasyon) aracı bu amaçla da kullanılabilir.
2. BİRİKMİŞ RAHATSIZLIKLAR
2.1. KAPİTALİZMİN EZİCİLİĞİ
Ortak Katılımcı Görüşü: Giderek ezici, vahşi kapitalizmin, yaşamın her alanında kendini göstermesi.
Önerilebilir Eylem : Ezici kapitalizmin, sosyal piyasa ekonomisi adı altında ehlileştirilmesi taahhüdünü siyasi partilerin programlarına almaları için bir etik güvenceyi imzalamaları, etkili bir eylem olabilir.
Daha kısa vadeli önlemler ise, kişilerin pazarlık güçlerini (bireysel rekabet güçleri) artırabilecek eğitimlerin yaygınlaştırılması ile aileler arasındaki dayanışmayı sağlayabilecek bir projenin yerel yönetimler eliyle uygulamaya konulması olabilir.
Bu üç girişim de, bu konuyu destekleyebilecek STK nezdinde (örneğin Anti-Kapitalist Müslümanlar, Toplum Gönüllüleri Vakfı vb) tanıtılabilir.
2.2. KORKU ORTAMI
Ortak Katılımcı Görüşü: Hukuk’a güven yok, korku var.
Önerilebilir Eylem : Hukuk ve ona dayalı bir adalet sisteminin, kendini mağdur hisseden herkesin başvurulacak yer olarak varlığına güvenilmesi, korkmama özgürlüğü’nün temelidir.
Bu temel insan hakkının birdenbire gerçekleşmesi beklenemeyeceğine göre, ilk adım toplumda zaten var olan ama adı böyle konulmamış ve de siyaset diline, parti programlarına, politik vaatlere girmemiş olan bu kavramın kamuoyu gündemine getirilmesi olmalıdır.
Bu yolda etkili olabilecek bir araç, 170 civarındaki üniversite ve 80 dolayında hukuk fakültesi nezdinde bir girişimde bulunularak, bu konuda etkili olmalarını talep etmek olabilir. Bir diğer girişim, Dört Özgürlük Ödülü benzeri bir ödül ihdas edilip, bu yolda en etkili çalışan kişi veya kuruma verilmesidir.
2.3. AYRIMCILIK
Ortak Katılımcı Görüşü: Toplum inanan-inanmayan diye bölünmüştü; şimdi bir de mezhep ekseninde ayrım var. Ayrıca, diğer %50 üzerinden tehdit.
Önerilebilir Eylem : Toplumu kendi tek doğrulu görüşlerine göre bölmek isteyebilecek kişi ve kurumlar daima olacaktır. Eğer toplum, belirli ilkeler çevresinde uzlaşan ve bunları “birarada yaşama iradeleri”nin temeli yapabilen bir yapıya sahipse, bu tür bölücü girişimler başarılı olamayacak, aksine girişimler bu iradeyi güçlendirebilecektir.
Aksi durumda ise toplum her an herhangi bir sosyolojik fay hattı (din, mezhep, etnik köken, dil gibi) çevresinde bölünme eğiliminde olacak, uluslararası çok yönlü rekabet ortamı da bu tür eğilimleri istismar edebilecektir.
Buna göre yapılabilecek olan, az sayıda temel ilke (maxim [3]) çevresinde uzlaşabilmektir. Çoğulcu demokrasinin gereği olan dört özgürlük –iyi tanımlanmaları şartıyla- bunun için yeterlidir.
Görünen odur ki, toplumumuzdaki yerleşik kalıp, bu özgürlüklerden birisi olan inanç-ibadet özgürlüğü’nü, sadece İslam inancı ve onun Sünni mezhebinin sınırsız özgürlüğü olarak yorumlamak şeklindedir ve bu konuda bir uzlaşı arayışı yoktur.
2.4. AŞAĞILAMA
Ortak Katılımcı Görüşü: Kürt açılımı / barış süreci bağlamında, Kürt milliyetçilerince ileri sürülen T.C., Türk gibi adlandırmaların kullanılmaması girişimleri, Devletin adının (T.C.) değiştirilmeye çalışılması; Atatürk adı ile birlikte cumhuriyetin kurucularının sistematik aşağılanması yoluyla sürekli bir aşağılanma gözleniyor. Dindar gençlik, kinini unutmayacak gençlik, yoldan çıkmış islaha muhtaç gençlik, ya dindar ya tinerji gibi söylemler de, yönetime hakim din referanslı anlayışı paylaşmayanların aşağılanması anlamına geliyor.
Önerilebilir Eylem :
Sorun’un ideolojik yönü: Cumhuriyet rejiminin en önemli özelliklerinden birisi olan “sorgulayıcılık”, “bilim”, “kuşku” gibi özellikler toplumun geniş kesimlerince benimsenip içselleştirilememiştir.
Bu kesimlerin laiklik başta olmak üzere Cumhuriyet değerlerine sahip çıkmayışı, bu eğilimdeki siyasal partilere –Cumhuriyetin ilk yıllarından beri- uygun bir alan yaratagelmiştir.
Bu alan basit / zoraki önlemlerle daralabilir olmadığına göre, T.C. yerine Osmanlı özlemlerinin yol açtığı bu sorun için ancak orta-uzun erimli bir yaklaşım söz konusu olabilir. Buna göre: “Sorgulama”, “kuşku” gibi kavramların tüm okul sistemine, özellikle de dini eğitim veren İH okullarının tüm derslerinin dokuları içine yerleştirilmesi [4] için, eğitimle ilgili STK’nın girişimde bulunmaları düşünülebilir.
Sorun’un iletişim yönü: Muhalefet partilerinin benimsemiş oldukları “ayniyle mukabele” yöntemi, misliyle geri dönerek söz konusu aşağılayıcılığın olumsuz etkilerini artırmakta; kutuplaşmayı keskinleştirmekte, ayrıca da bir işe yaramamaktadır.
Gerek iktidar gerekse muhalefet partilerinin dikkatlerinin çekilerek daha yapıcı bir strateji geliştirmeleri istenilebilir.
Önerilebilir Eylem : Kürt açılımı bağlamında ortaya çıkan T.C., Türk gibi adlandırmalardan kaçınılması sorununun kestirme bir çözümü görünmüyor. Tarafların kırmızı çizgileri belirlenmeksizin “ne pahasına olursa olsun akan kanın durması” gibi bir söylem, son derece belirsiz ve sonu gelmeyebilecek taleplere açıktır. Bu söylemin totoloji olmaktan öte bir anlam taşıması için, barış için nelere razı olunabileceği ve olunamayacağı bilinmeli ve bu bağlamda bir uzlaşı sağlanmaya çalışılmalıdır.
2.5. OTORİTER YÖNETİM
Ortak Katılımcı Görüşü: “Çoğunlukçu demokrasi = sandık’tır. Kuvvetler ayrılığı yerine kuvvetler birliği esastır. Ve o kuvvet tek kişiye aittir. Toplumun tüm kurumları o tek sesle uyum içinde olmalıdır” anlayışı. “Doğrular tektir; o da bizim dediğimizdir” anlamına gelen durum.
Önerilebilir Eylem : Siyaset kadroları, oluşumlarından itibaren tek kişilere (genel başkan) biat etmeye ya da eder görünmeye dayalıdır. İktidar ya da muhalefet partilerinde de şablon aynıdır.
Bu şablon, genel başkanlara yaranarak çıkar sağlamayı amaç edinmiş kişilerin ezici bir baskı oluşturmalarına, şablonu benimsemeyenleri pasifize ya da elimine etmeye; bir yandan da genel başkanlarda aşırı bir özgüven oluşmasına yol açıyor. Bu resmin geri planında ise hakim bir toplumsal renk yer alıyor: Övünme!
Bu iki öğe, benmerkezli bireysel özelliklerle birleştiğinde, tek adamcılığın rahatsız edici semptomları ortaya çıkıyor. Bununla beraber sorunun özü bu bireysel özellikler değil, onun yıkıcı hale gelmesine yol açan ortam koşulları, yani yukarıda açklanmaya çalışılan “biata veya öyle görünmeye dayalı siyaset şablonu”. Ezberci eğitimle yetişen bireyler elinde siyasetin rant paylaşım aracı haline gelmiş olması; öyle kalması için direnen “siyaset esnafının” toplumsal dinamikleri doğru okuyup etkin sorun çözme araçları geliştirmesi beklenemez.
Tek adam – otoriter yönetim sorunu’nun bir diğer bileşeni, üzerinde bu denli çok konuşulan demokrasi içinde “sandık bileşeninin ağırlığı”dır.
Eğer “halk”, seçimlere katılan ve katılmayanlar + aramızdan ayrılmış olanlar + henüz doğmamış olanlar’ın toplamından oluşan paydaşlar olarak anlaşılırsa, “sandık”, bu paydaşlar arasında çoğulculuk ortamının kim tarafından oluşturulacağının belirleyicisi olarak anlaşılır.
Ve ancak bu durumda, çoğunlukçuluğun karanlıklarından uzak durulabilir. Buna göre yapılabilecekler:
– Alternatif siyaset anlayışı bağlamındaki az sayıdaki temel ilkenin bir etik güvence olarak ortaya konulup, siyaseti çıkar amaçlı kullanmayacağına söz verenlerin imzalarına açılması. Demokrasi ve siyasal yönetişim modeli burada ortaya konulmalıdır. ABD’de founding fathers bunu Philadelphia bildirisiyle başarmıştır.
– Yeni paradigma, herkesin katılımını sağlayabilen (Ağ Temelli Yapılanma), küçük partilerin koalisyonlarıdır. Yeni siyasi örgütlenmenin yönetişim tarafı kadar kimlerin desteğiyle organize olacağını da görmek gerekir. Görünen o ki çevreci/yeşil bir partinin başarılı olması şansı vardır.
– Yeni anayasada dar bölge sistemi, geri çağırma (recall) kurumlarının getirilmesi için kamuoyu baskısı oluşturulması,
– Sandığın demokrasideki yeri konusunun kamuoyunda netleştirilmesi için yapılması gerekenler konulu bir e-Beyin Fıntınası (e-BF) düzenlenmesi.
2.6. YAŞAM TARZINA MÜDAHALE
Ortak Katılımcı Görüşü: Dini referanslara dayalı yaşam empoze edilmesi (içki, ayran, flörte ayar, minimum çocuk sayısı, vapurdan çıkan kadınlar, kürtaj, zorunlu din dersleri, İH okullarına dönüştürme, dindar gençlik gibi).
İslam dininin, tüm kuralları ile bir bütün (şeriat) olduğu, bunların bir bölümünün kabul edilip bir bölümünün edilmeyişinin “izin verilebilir bir tutum” olmadığı, din bilginlerince ileri sürülüyor.
Diğer yandan, örneğin hırsızlık yapanın elinin kesilmesi, zina edenin taşlanarak katli gibi kurallar, şeriat hükümlerinin toplumca ya hep ya hiç biçiminde kabul edilmeyeceğini gösteriyor. Ayrıca da toplum içindeki farklı inanç gruplarının ahlak anlayışları farklı da olabilir.
Bu basit muhakeme, devlet yönetiminin herhangi bir dini referansa dayanmaması gerektiğini, devlet yöneticilerinin tüm tutum ve davranışlaryla dini referanslardan uzak durmaları gerektiğini gösteriyor. Bu, yöneticilerin sofu düzeyinde de olsa dindar olabileceklerini, ama çoğulculuğun bir gereği olarak bunu sergilememeleri gerektiği anlamına geliyor.
Ayrıca, toplumun çeşitli kesimlerinin kendi özerk alanlarında dine ya da bir başka öğretiye dayalı ahlak kuralları uygulayabilecekleri; ortak yaşam alanlarında ise -dini öğretilerden dahi esinlenebilerek- seküler ahlak kuralları geliştirmeleri anlamına geliyor.
Aksi tutum ve davranışların sadece toplum kesimleri arasında huzursuzluk doğmasına, kendilerine adil davranılmadığı algısı geliştirmelerine değil, bizatihi dini öğretilere de zarar vereceğini görmek gerekiyor. Buna göre:
Önerilebilir Eylem : Toplum kesimlerinin farklı değerlere sahip olabileceklerinin kabulü ile, her birine eşit saygının, ama hiçbirisinin bir diğerine baskı ve/ya koşullandırma uygulamamasının çoğulcu demokrasinin temel şartı olduğunun iletişimi amacıyla neler yapılabileceğinin dindar kesimlerin ağırlıklı olduğu bir grupla e-BF yoluyla aranması.
2.7. ULUSLARARASI BOYUT
Ortak Katılımcı Görüşü: Ortadoğu’nun uluslararası siyasal dinamikleri ve çıkar çatışmaları gözardı edilerek, daha yurt içindeki barış ortamı sağlanmadan, kısa yoldan bölgesel güç olup Osmanlı’yı canlandırmak gibi heveslerle uluslararası planda oyun kuruculuğa soyunulması.
Önerilebilir Eylem :
– “Değer transferi”, “her şey enerjidir” gibi kavramların toplumsal ölçekte iletişimi,
– Sorun Çözme Kabiliyeti düşük bir Türkiye için herkesin düşman sayılabileceği gerçeğinin toplumsal ölçekte iletişimi.
2.8. İLETİŞİM YETERSİZLİĞİ VE KAVRAMLARA FARKLI ANLAMLAR YÜKLENMESİ
2.8.1. Moderatör Görüşü: Demokratik tepki (iletişim) kanallarının azlığı ve yetersizliği (Bkz. Slide 4, 5 ve 16) nedeniyle kişilerin ve STK’nın (kaale alınmayışlarından ötürü) kendilerini yeterince ifade edemeyişleri de öfke birikimine katkıda bulundu.
Önerilebilir Eylem :
– Gezi olayları özellikle sosyal medyanın etkin bir kanal olarak kullanılabileceğini gösterdi. Bu kanalın istismar edilmeden kullanımı için iletişim etik kurallarının belirlenmesi önerilir.
– Halkın oyu ile süreli bir yetki ve sorumluluk almış olan hükümet ve yerel yönetimler ile bir iletişim yararlı olur.
– Gezi parkı eylemine katılmış ve destekleyenlerin içinden rastgele bir grupla iletişim kurulması ve buna benzer bir e-BF içinde görüşlerinin alınması.
– Kullanılan e-BF yönteminin daha geniş kesimlerce kullanımı amacıyla bir webinar (web üzerinden seminer) düzenlenmesi. (Bu konuda çeşitli web siteleri mevcuttur).
2.8.2. Ortak Katılımcı Görüşü: Kişiler fikirlerini ifade edebilecekleri uygun demokratik ortamlar bulamıyorlarsa, ihtiyaçlarını birer politika belgesi olarak hazırlamalıdırlar.
Önerilebilir Eylem : BN’nın elindeki belgeler bu çalışma havuzuna küçük bir katkı olabilir. Bu belgelerin en azından formatları örnek alınarak çeşitli konularda Politika Belgeleri (örn. Hayvan Hakları PB) hazırlanıp, siyasi partilere (iktidar, muhalefet dahil) önerilebilir. Bu yolla, genellemeler yoluyla siyaset yapma üslubu yerine bir politika belgesinin netliği içinde siyaset yapma konusunda da iyi örnekler ortaya çıkabilir.
2.8.3. Ortak Katılımcı Görüşü: Bu çalışma ümit verici oldu. Farklı sorularla tekrarlanırsa -bugün edindiğimiz deneyimlerle- daha iyi sonuçlara varabiliriz.
Önerilebilir Eylem : .
– Bu e-BF çalışmasının, çeşitli sosyal medya gruplarına (Twitter, FaceBook gibi) duyurulması ve katılmalarının özendirilmesi.
– Bu e-BF sonunda bir ortak metin hazırlamak için, İstanbul’da bir Üniversite Kampusu içindeki bir kapalı spor salonunda, karma on kişilik grupların oturduğu masalar ve bir günlük çalıştayın düzenlenmesi.
2.8.4. Ortak Katılımcı Görüşü: Aynı dili konuşmanın koşulu olan “ortak kavram tabanı”, demokrasi, özgürlük, çoğulculuk, sekülerlik vbg kavramlar konusunda eksiktir, bazıları da tahrif edilmiştir. Türk toplumu, bu tanım farklılıkları altında birlikte yaşamaya çalışıyor.
Önerilebilir Eylem : Türkiye ölçeğinde, kavram tanımlama konusunda yetkin bir çalışma grubu oluşturularak, ortak akılla belirleyecekleri az sayıda temel kavramın tanımlarını yapmaları ve sonuçlarının, (senaryo entegrasyonu) yöntemi de dahil olmak üzere toplumsal iletişimi.
SORU 2) Farklı değer yargılarına sahip kesimlerin birlikte barışık yaşayabilmeleri için, sizce en önemli ortak değer ne olmalı?Aşağıda, bu soruya cevap olabilecek katılımcı önerilerinden derlenmiş seçenekler yer almaktadır:
3. SAYGILAŞIM VE DİNİ DEĞERLER
Ortak Katılımcı Görüşü: Din tamamen bireysel planda tutulmalıdır. Kutsal kitaplar bireyler için anlam ifade ederler. Çeşitli inançların karışımından oluşan toplumlar ise kendi yasalarını ihtiyaçlara göre inançlardan bağımsız olarak düzenlemelidir. AB hukuku ihtiyaçlar doğrultusunda sürekli olarak değişmektedir. ABD anayasası 27 defa değiştirilmiştir. Keza Fransa beşinci cumhuriyet dönemini yaşamaktadır.
Toplum kesimlerinin birarada barışık yaşamasını sağlayacak ortak değer ise tek kelimeyle, “saygılaşım” olmalı; yani canlı ve cansız tüm varlıklardan oluşan büyük bütünün parçaları arasındaki karşılıklı saygı (recognition).
Önerilebilir Eylem :
– Saygılaşımı kolaylaştırıcı ortak değer olarak, İslamî inanışın rolü akla gelebilse de pratikte gözlemlenen din algısı’ndaki çarpıklıklar yüzünden bu dinin, paradoksal bir etkiyle ayrıştırıcı rolü oynar duruma düşürüldüğü görülüyor. Buna göre, şekilciliği dinin temeli sayan kısır bakışın ötesinde; İslamî inanış sisteminin hayata yönelik temel değerlerinin (maxims) ortaya koyulması önerilir.
– Çeşitli inançların, çeşitli değerlerin birlikte yaşayabilmesi konusunda çalışmalar yürüten http://www.pluralism.org ile ilişki kurulabilir.
4. DİL
Ortak Katılımcı Görüşü: Birlikte yaşamayı kolaylaştırabilecek öğelerin başında dil birliği gelse de, ortak tanıma kavuşmamış kavramlar, yaşam kolaylaştırıcı değil güçleştirici olabilir. Demokrasi, hak, özgürlük, inanç, laiklik, sekülerlik vbg çok sayıda soyut kavram konusunda bir uzlaşı yoktur. Bu sorun, sorgulama konusundaki tüm tabulardan kurtulabilme ve sorgulama yoluyla yüksek düşünsel ürünler üretebilecek bir düşünme-anlama-ifade etme becerisi’ne erişerek çözülebilir.
5. TEMEL HAK VE ÖZGÜRLÜKLER
Ortak Katılımcı Görüşü: Koşullanmama hakkı ile desteklenmiş temel hak ve özgürlükler, ortak değerler olarak kabul edilebilir.
6. SÖZLEŞME – FAYDA ESASLILIK
Ortak Katılımcı Görüşü: Sosyal Kontrat (bireyin bazı haklarından devlet lehine feragati karşılığında devletin geri kalan hakları korumayı taahhüt etmesi) kavramına esas olacak haklar üzerinde bir toplumsal mutabakat oluşmuş ise sözleşme bir anlam taşır. Ortak kavram tabanının henüz oluşmadığı toplumumuzda, yeni anayasa da bu nedenle yapılamıyor.
Arrow Çelişkisi (http://bit.ly/oacId6) olarak adlandırılan teori, özellikle çoğunlukçu demokrasinin nasıl haksız tercihlere yol açtığını gösteriyor. Özellikle derin kültürel ayrılıklar bulunan ve çeşitli niyetlerle ayrılıkların derinleştirildiği toplumlarda demokrasinin giderek imkansızlaşması bir vakıadır. Bu durumda çoğulcu demokrasinin uzun uzlaşı labirentlerine razı olmak (İtalya örneği) veya ayrı kültürlerin kendi özerk alanlarını kurabildiği federatif sistemler (ABD örneği) veya kalkınmacı diktatörlerin hükümranlığı (Singapur örneği) ya da her kültür grubu için özgün modeller bulup uygulamak (İngiltere gibi) gibi seçenekler irdelenebilmelidir.
SORU 3) Çoğulcu (plüralist) demokrasi, erişilmek istenen bir hedef ise, bu süreç içinde hükûmetlerin rolünü en iyi açıklayabilecek yol gösterici ilke sizce ne olmalı?
7. ORTAM HAZIRLAYICILIK
Ortak Katılımcı Görüşü:
Karmaşık yapılı toplumsal ilişkiler içinde hükûmetlerden beklenen en iyi rol, ilave bir aktör olarak ortaya çıkıp, elinde bulurduğu olağanüstü güçlerle yeni ve dengeleri bütünüyle değiştirebilen bir aktör olması olamaz. Teorik olarak en iyi hükûmet, bu ilişkiler yumağı içine sıfır etki yapan, yani hiç görünmeyen bir hükûmettir.
Bu yaklaşımın ön koşulu, toplumu oluşturan birey, kurum ve kesimlerin, kendileriyle ilgili karar seçeneklerini en katılımlı ve bilgiye en dayalı biçimde oluşturabilme yetisine (teknik deyimle Sorun Çözme Kabiliyeti’ne) sahip olduklarıdır.
Kuşkusuz bu yolla ortaya konulacak seçenekler her zaman için tüm birey, kurum ve kesimleri mutlu etmeyebilecek, aralarında oydaşmaya dayalı bir seçim yapmaları gerekecektir. Bu oydaşmaya dayalı seçim süreci, tüm bozucu etkilerden arınmış bir ortam gerektirir. Seçime konu olan seçenekleri manipüle edebilecek hiçbir etki bulunmamalıdır. Bu ortamı oluşturmak ve korumak bir kuruma ihtiyaç gösterir ki bunun adı hükûmettir.
Hükûmetin ikinci işlevi ise, oluşturdukları özgür ortam içinde ortaya çıkacak seçenekler arasından, programlarında ilan ettikleri ilkeler uyarınca bir optimal seçim yapmalarıdır.
Özet olarak, kararları halk alacak ve bunun uygulanmasını hükûmetler yapacaktır. Bir benzetmeyle, otobüs durağının yerine ve tasarımına halk karar verecek, uygulayıcı organ ise tam olarak bu kararı icra edecektir. Ne azı ne de fazlası.
Hükümetlerin rolünü en iyi açıklayabilecek yol gösterici ilke, “bütün bir toplumun hükümeti olduğunun bilincinde ve yolunda; bireyin ve devletin karşılıklı hukukunun adilane düzenlenmesi ve korunmasının zeminini ve imkanlarını hazırlayıp uygulanmasını güvence altına almak” olmalıdır.
Kuşkusuz pratikte olaylar tam böyle yürümez. Ama ilkeler bunlar olup, olabildiğince buna yaklaşılmaya çalışılmalıdır.
Toplumumuzda sorumluluk taşıma kültürü genelde ihaleye dayalı olduğu için, yukarıda çerçevesi çizilen katılımlı karar alma süreci de ihale edilir. Müteselsil ihaleler sonunda da tüm kararlar tek kişi tarafından alınır. Şimdi bundan şikayet ediliyorsa, bunun sadece bir sonuç olduğuna dikkat edilmelidir.
Önerilebilir Eylem :
Bu görüşler ışığında halkın her ölçekte katılımının sağlanabileceği ortamların özendirilmesi ve buna paralel olarak da çoğulcu demokrasinin bir ihale rejimi olmadığı, içinde senaryo entegrasyonu aracının özellikle kullanıldığı bir iletişim kampanyası olabilir.
8. SORUN ÇÖZÜCÜLÜK
Ortak Katılımcı Görüşü: Ortam hazırlayıcılık rolüne paralel olarak eğer hükûmetlerden mutlaka bir işlev daha bekleniyorsa bu, “eğitim” olmalıdır.
Geleneksel olarak ideolojik benimsetmeye dayalı eğitim sistemlerinin, her türlü dogmadan arındırılmış, rasyonel ve kritik düşünme temelli sorgulamaya dayalı hale dönüştürülmesi ve ezberden (sorgulanamazlık) arındırılması tüm sistemi derinden etkileyebilecek bir adım olabilecektir.
9. HUKUK, HESAP VEREBİLİRLİK
Ortak Katılımcı Görüşü: Hükûmetlerin birinci derecede yol göstericisinin hukuk olması tartışmasız olsa da, hukuka can veren öğenin kavramlar ve kavram tabanında mutabakat olduğu bir gerçektir.
Örneğin, “laiklik” kavramının, birisi “her inancın gereklerinin özgürce yaşanabilmesi”, diğeri ise “kamusal kararların din referanslı olmaması” gibi iki zıt tanımı, iki ayrı kesim tarafından hukukun gereği olarak tanımlanıyor.
ILK 3 SORU TARAFıNDAN KAPSANMADIĞI DÜŞÜNÜLEN FİKİRLER
10. KATILIMCILARIN SORU ÖNERİLERİ
10.1. Katılımcı Sorusu: “Dış güçler”in bir ülkeyi kaosa sürüklemesinin ortamını kimler, nasıl hazırlayabilir?
Önerilebilir Eylem : “Bir Ekonomik Tetikçisinin İtirafları” adlı yayında yeterli ayrıntı vardır. Ayrıca, İstismara Açık Alan kavramı’na da göz atılması önerilir (Bkz. http://bit.ly/WylFPW, sh. 36 ve 91)
10.2. Katılımcı Sorusu: Nitelikli kesimlerin ilgi eksiği sorunu nasıl aşılabilir?
Moderatör Görüşü: Nitelikli kesimin toplum sorunlarına ilgi eksiğine yol açmış olabilecek kimi nedenler şunlar olabilir: Çeşitli mazeretler (seyahat, sağlık, ailevi vd nedenler), korku, utangaçlık, çıkar hesabı, Kafa karışıklığı, kibir, ünvan arkasına saklanma, aldırmazlık, tembellik, “ben fazlasıyla yaptım şimdi başkaları yapsın”, “filan dururken bana sorumluluk düşmez”, tavırları, sürükleyiciler vd.
Ama bunların dışında öyle bir neden vardır ki, o neden, en önemli konularda ihtiyaç duyulan nitelikli kesim katkılarının alınamayışına yol açar. Buna bir isim vermek gerekirse yapışma veya odak iddia denilebilir.
Eğer, sorunlara yol açan nedenlerin sorgulanıp ortaya çıkarılmasında nedensel düşünme’yi, bunların ağırlıklandırılmasında ise kritik düşünme’yi, sağlam bir bilim ahlakı doğrultusunda, bir angajmana kapılmadan kullanabilen insanlar hariç tutulursa, insanların çoğunluğu, bir odak iddia aracılığıyla tüm sorunları açıklamak eğilimindedirler.
Bu öylesine ilginç bir süreci tetikler ki, kavramlara kendi iddialarını destekleyecek biçimde anlamlar yükleyerek, o odak iddia’ın açıklayıcılık kabiliyetini giderek artırır; kendi tanı ve çözümlerinin dışındakileri süzüp atan bir filtre oluşur. Odak iddia, kişilere ek bir konfor alanı (comfort zone) yaratır; katkıda bulunması gereken durumlar karşısında hiçbir şey yapmadan ve sadece odak iddiasını tekrarlayarak yaşamını huzur içinde sürdürmesini sağlar. Bu korunma kalkanını aşarak kişileri katılıma ikna etmek imkansız değilse de çok güçtür.
Önerilebilir Eylem :
– Bilimi sorun çözme yolunda etkinlikle kullanabilen aydınların rol model olarak toplumu değiştirme katsayısı daha yüksek. Bilimsel elitlere ayrıcalık tanımanın demokratiklik standartları açısından doğru bir yol olduğu söylenemeyeceğinden; onların toplumun değişerek gelişiminde öncü rol üstlenmeyi kendiliklerinden görev saymaları beklenir.
– http://bit.ly/15AQF2v adresinde bu konuda kimi öneriler bulunmaktadır.
– Bu önemli sorun konusunda bir e-BF düzenlenebilir.
– Bu sorun için örnek olabilecek birkaç nitelikli kişiyle derinlemesine görüşme tekniğine göre görüşme yapılabilir.
10.3. Ortak Katılımcı Sorusu : Peki ne yapmalı?
Ortak Katılımcı Görüşü: En önemli sorulardan birisi. “Ezberlerimizi bir kenara koyup önce ne olup bittiğini TAM anlamaya çalışmalıyız. Slogan ÖNCE ANLA olmalı”. Sorunları ve çözümleri bildiğinden emin olmak en kolay yanlışa erişme yoludur.
Eylemden kaçınmak insan doğasına uygun olsa da bir süre sonra bir karakter özelliğine dönüştüğünde bir çeşit “yaşayan ölü” yaratabilir. Öteki uç ise düşünme-anlama aşamalarından sürekli kaçış olarak adlandırılabilecek durum olup, en az birincisi kadar sorun kaynağıdır.
Eylem Eğilimlilik [5] olarak adlandırılabilecek bu ikincisi, kuşkusuzluk ile birleştiğinde, sürekli eylemden eyleme koşan, hiç birisini tam anlamak için gerekli çabayı gösteremeyen, bunun bir sonucu olarak da sürekli konuşan, herkesi harekete geçmeye davet eden bir çeşit hiperaktivite ortaya çıkabiliyor. ÖNCE ANLA bu açıdan –özellikle de yüksek enerjili gençler için- yararlı bir ilke olabilir.
10.4. Ortak Katılımcı Sorusu : Gezi parkı eylemcileri bir sivil toplum örgütü ya da siyasi parti oluşumunda yer alablir mi?
Ortak Katılımcı Görüşü: Sosyal eşitliği unutmadan ekonomik ve fikirsel serbestilerin yaşandığı yeni bir düşünce şekillenmekte. Bunu okuyarak topluma öncülük edebilecek fikri yapıların oluşması ve sonra icraata dönecek fiziki alt yapılarının tesis edilmesi gerekli. Beyaz Nokta® vizyon ve misyonu şu anda silkelenmiş gibi görünen insanlara yol gösterici olabilir.
Diğer yandan, bir çok kişinin, bu metinde ortaya koyulan yol göstericiliğe ihtiyacı olduğu görülüyor. Örneğin:
– ”Ağ tipi örgütlenme” gibi bir modelle etkin olabileceklerini, tepkisellikten öte dönüştürücü ”örnek tavır ağları” oluşturabilirler,
– Seçim sistemi ve gerçek çoğulcu demokrasinin nasıl işlemesi gerektiği konusunda net vizyona sahip olabilirler,
– Sorun çözme, empati, ortak akıl oluşturma, koşullanmama özgürlüğü…vb .gibi konulardaki bilgi ve davranış eksikliklerinin giderilmesine katkıda bulunulabilir.
Önerilebilir Eylem : İyi şeyler yapmak isteyen insanlara bu metindeki bilgileri ulaştırabilirsek çok yardımcı olabiliriz.
Hazırlanan metin, bu amaçlara ve net hedeflere yönelik parçalara ayrılarak, kendi çevrelerimizde ve eyleme dönüştürülerek büyük farklar yaratılabilir.
10.5. Ortak Katılımcı Sorusu : Sivil toplumun gelişmesinde Gezi Parkı eylemlerinin olmulu bir etkisi olacak mı? Varsa bu etki nasıl sürdürülebilir? Etkileşimli hareketi sağlayan bir iletişim ağı nasıl dizayn edilir?
10.6. Ortak Katılımcı Sorusu : “Cumhuriyet ile hesaplaşma” niçin şu ana kadar bitememiştir? Yüzlerce yıllık kalıpları sorgula(ya)mayanlar Cumhuriyet değerlerini sorgulamaya nasıl geçiverdiler?
Ortak Katılımcı Görüşü:
– Her nerede bireylerin nedensel ve kritik düşünmeye dayalı kararları, yerini kitlelerin sorgulamasız karar ve eylemlerine bırakmıştır, orada her türlü hak-hukuk biter, dogmalar ve bu dogmaları kullanan istismarlar başlar.
Cumhuriyetle birlikte yürürlüğe giren eğitim sistemimiz, olağanüstü sayılabilecek başarıları ile hiç de bağdaşmayan, sorgulanamazlığa (ezbere) dayalı geleneksel yöntemi bünyesinde barındırmış ve bugünlere kadar getirmiştir. Bu konuda UNDP için hazırlanmış bir raporda konu etraflı olarak irdelenmiştir.
– Bunun bir evrim olduğu unutulmamalı, bundan sonra olacakların nasıl kurgulanabileceği tartışılmalı.
[1] Anılan adresteki Ek-5’e bakılmalıdır.
[2] Anılan yazılım BNGV kurucu üyelerinden Prof. Birsen Karpak tarafından sağlanmıştır.
[3] Maxim için bir örnek: Bkz. https://tinaztitiz.com/wp-content/uploads/2012/05/bilim_icin_maximsv6.docx
[4] “İmanı pekiştirmek üzere sorgulama”, en az fizik biliminde olduğu kadar dinde de gereklidir. Bu yapılmadığı takdirde, “taklidi iman” (Bkz. https://bit.ly/37Xi22M) denilen inanç türünden ileri gidememek tehlikesi de vardır. Bu ise her şeyden önce dinin kendisine zarar demektir.
[5] Bkz. https://bit.ly/12cSe7A Sayfa 203-205 ve https://bit.ly/17xdD0a Sayfa 187.
-
Eyl 19 2012 Şapka çıkarıyorum..
Bir gazete haberi: Sukuk [1] için islami izin belgesi alındı.
İslami bankacılık sistemi enstrümanlarından birisi olan ve Arapça sak (sertifika) sözcüğünün çoğulu olan sukuk varlığa dayalı bir menkul kıymet sertifikası. Bugüne kadar Türkiye’deki İslami bankacılık sistemi içinde yer almayan bu finans aracının alt yapısının oluşturularak, gerek yurt içinde gerek yurt dışındaki yatırımcıların varlıklarını Türkiye’ye çekmek amaçlanıyor. Buraya kadar pek ilginç bir durum yok.
İyi de şapka çıkarılacak olan nedir?
İşin teknik yanında bir incelik var. Öyle canı isteyen, “ben banka olarak varlığa dayalı İslami menkul kıymet sertifikası çıkaracağım” dese, potansiyel yatırımcılar soracaklardır: “İyi de bu sertifikalar helâl mi?” Yani meselenin ince yanı, bu sertifikaların “helâl” olduğunu belgeleyecek güvenilir bir kuruluşun, teknik deyimle underwrite etmesidir.
Bu güvenceyi kim verebilir?
İnsanın aklına çeşitli İslami örgütlenmeler geliyor; İslam Konferansı çatısı altındaki ilgili bir kuruluş ya da İslamiliği konusunda kuşku bulunmayan akademik bir kuruluş filan gibi.
Siz öyle sanın..
Yine gazetenin haberine göre, söz konusu sertifika, HSBC bankasının Amanah Merkezi Şeriat Komitesi’nden alınmış. Besmeleli ve tabii İngilizce olarak. Merkezi Şeriat Komitesi üyeleri, T.C. tarafından ihraç edilecek sertifikaların yapı, işleyiş ve kayıt açısından şeriat ilkelerine uygunluğunu imzalarıyla onaylıyorlar.
İşte şapka buna çıkar..
Britanya için söylenen “üzerinde güneş batmayan imparatorluk” sözü boşuna değilmiş. Helâl belgesini vermeyi üzerine görev edinmiş bu insanlara şapka çıkarıyorum.
Ve bende yeni fikirler uyanıyor..
Yıllar önce Türkiye’de da yayımlanan NPQ Dergisi’nin ilk sayısında Super Fundementalism başlıklı bir makale çıkmıştı. Yazarı da sanırım Mısırlı saygın bir İslam akademisyendi. İddiasına göre, yıllar içinde İslam dini Hristiyanlar tarafından ilk köklerine (Mekke Bildirgesi) indirgenecek ve bir dünya dini haline gelecektir.
İngilizlerce verilen helâl sertifikası haberi, bu öngörünün –İslamın Hristiyanlarca dönüştürülmesi kısmı- pekala olabileceğini düşündürdü.
Hatta, yarın öbürgün, öyle önüne gelen “elhamdülillah Müslümanım diyemez, önce bizden sertifika almalısınız” derlerse hiç şaşırmayacağım. Böylelikle Müslüman nüfusunu arzu ettikleri seviyeye (birkaç on milyon gibi) indirip, geri kalanını da “bunlar ne Müslüman ne Hristiyan, dolayısıyla katli vaciptir” diyerek yokedebilirler. Ve bunun için de gereken sertifikayı kendileri çıkarıp onaylayablirler.
19 Eylül 2012 Çarşamba
[1] Sukuk, varlığa dayalı bir menkul kıymet karşılığında ihraç edilen sertifikalara verilen isimdir Bkz. https://bityl.co/GnN7
-
Ağu 25 2012 Köşe yazarı yerine köşe yazısı..
Gazetelerin köşeleri ve sabit köşe yazarları var; TV’lerde –adı böyle olmasa da- yine değişmez yorumcular. Genellemeden söylemek gerekirse, tümünün konularına hakkıyla hakim olduğunu, resimlerin –hangi konu ile ilgileniyorlarsa o resimlerin- bütününü ve ayrıntılarını aynı özenle izlediklerini iddia etmek güçtür.
Uzun süre köşe yazısı yazmış bir kişinin, zaman içinde bir “derinlik” kazanmış olması; birçok kaynaktan kendisine kimi bilgilerin –çoğu doğrulanmamış olsa da- akması belki birer avantaj sayılabilir.
Bu avantajlarına karşı köşe yazarları ve TV yorumcularının –kısaca köşeci diyelim- öyle sakıncaları var ki, bu iletişim çağının en önemli araçları olan basılı ve görsel medyayı bir anda işe yaramaz hale getiriyor.
Nedir bu sakıncalar?
- Her gün –hiç sektirmeden-, bir konu üzerinde doğru, dolgu malzemesinden arınmış, ufuk açıcı yorumlar yapma zorunluğunun yaratabileceği baskı ve bıkkınlık,
- Daha önce yazıp söyledikleriyle tutarlı olma zorunluğu hissetmesi –izleyicilerinin de bunu her an hatırlatma baskısı- nedeniyle, doğruları deforme etme zorunda kalabilme olasılığı,
- Eğer genel konularda yazıyorsa yüzeysel olma olasılığının yüksekliği,
- Eğer belirli bir konuda yazıyorsa, o alandaki verilere, bilgilere, o alanın yerli – yabancı uzmanlarının görüşlerinden yararlan(a)mama olasılığının yüksekliği ve hepsinden önemlisi:
- O alanda fikir beyan ederek sorunların anlaşılmasına ve/ya çözülmesine yardımcı olabilecek binlerce yazar ve yorumcuya, bu olağanüstü mecraların kapatılmış olması.
Bu arada, TV oturumlarının köşe yazılarından bir farkına da işaret etmek gerekir. Her ne kadar köşe yazılarında da zaman zaman başka köşecilerle –tamamen kişisel- tartışmalara giriliyorsa da, TV oturumlarında bu neredeyse bir standarttır.
İzlediğim bir TV oturumuna katılan beş kişiden bir kadın gazeteci, araya girilemez süreklilik ve hızda AB propagandası yaparken, birkaç girişimi sonuçsuz kalan bir erkek katılımcı nasıl becerdiyse araya girip kadın gazetecinin çifte vatandaşlığını dile getirir getirmez kıyamet koptu. Tamamen kişisel düzeydeki bu kapışma, yurttaşların vergileriyle yayın yapan bu iletişim aracının kişisel konulara nasıl alet edildiğinin çok sıradan bir örneğidir.
Gazetedeki yarım sayfalık “köşe”sinde her gün, okurlara mutluluk dersi veren ve örnek olarak da kendini gösteren, yatak odası konularını –en pespaye dille- her gün yazan köşeciler, aslında bu toplumun nadir bir kaynağını –en azından- çalmıyorlar mı?
Önerim basittir ve şudur: Köşecileri ve izlemek zorunda bırakılanları bu mahkumiyeten kurtarmak için, gazetelerde her “köşe”nin birer “editör”ü, TV’lerde ise birer “moderatör”ü olsun. Editör veya moderatör olarak da halen yazan ve konuşanlar olsun –eğer daha iyileri yoksa-.
Uzmanlığı, uluslararası şöhreti vbg nedenlerle sık yazması beklenenler varsa, onlara birer köşe ayrılsın. Çok velut olanlar her gün, diğerleri ise istedikleri zaman yazsınlar –ama ücretleri sabit olarak ödensin ki bu iş bir ekmek parasına dönmesin-.
Editör ve moderatörler zaman zaman kendi görüşlerini de çok kısa olarak belirtsinler ama köşeye egemen olmasınlar. Böylece köşeler daha çeşitli akılların ürünlerini paylaşmaya vesile olsun.
Sürekli olarak lider yokluğundan, bu toplumun lider yetiştirmedeki kısırlığından yakınılır. Bu yolla, insanımızın önünde bir patika açılsın.
Bu yapılabilir mi?
Eğer gazete okurları ve TV izleyicileri ellerine üşenmez birer mektupla taleplerini gazete ve TV genel yayın yönetmenlerine iletirlerse yapılabilir. “Benim işim var, başkaları yapsın” denilirse –genel tutumumuzun bir gereği olarak- yapılamaz. Ama o “işi çok” olanların, pek yakında işlerinin olmayacağını da söylemeden geçemeyeceğim. Trafikteki nötr alanlardaki –zebra- gibi kendini unutturarak sadece yaşamın “getiri” kısmıyla uğraşanları kastediyorum.
25 Ağustos 2012 Cumartesi
-
Ağu 21 2012 Terör mücadelesinin –hiç- ciddiye alınmayan yüzü..
Her büyük kayıplı –özellikle de şehir merkezlerindeki- terör saldırıları üzerine, strateji uzmanları analizler ve onlara dayalı önlemler öneriyorlar. Ben de herkes gibi bunları dinliyor, uygulanabilirliklerini tartmaya çalışıyorum.
Önerilerin çoğu yerel veya uluslararası siyasi ve/ya askeri nitelikli. Ben bu kısmını geçip, çok daha elemanter nitelikli bir konuyu açmaya çalışacağım. Bu -her toplumda olduğu gibi-, bir topluma özgü bazı kültürel –ya da kültür haline gelecek kadar yerleşik- öğelerin, terör mücadelesindeki yeri ile ilgili.
Keyfilik: Yaygın bir kültür özelliği..
Hemen belirtmeliyim ki bu yargı ile, tüm yurttaşların bireysel alışkanlıkları içinde böyle bir virütik özellik bulunduğu gibi bir genelleme yapmadığımı özellikle belirtmek isterim; sadece “yeterince yaygın” olduğu gözlemimi belirtmeyi amaçlıyorum. İkinci bir açıklama da, keyfilik konusunun –hemen bütün niteleme sıfatlarında olduğu gibi-, sıfır-bir / evet-hayır gibi ikili mantık ürünü olmadığı, bulanık mantık’la ifade edilmesi gerektiğidir.
Daha ilerlemeden işaret edilmesi gereken bir nokta, keyfiliğin ne olup ne olmadığıdır. Aynı bir durumda iki farklı ölçü kullanarak davranmak anlamındaki çifte-standart deyimine benzer biçimde, aynı bir durumda çoklu-standart kullanılması’na keyfilik denilebilir.
Bir keyfilik, daha basit diğer keyfiliklerden oluşur..
- “Buraya park edilmez” işareti bulunan bir alana park etmeye izin vermek, aldırmamak, göz yummak bir basit keyfilik’tir.
- “Araç plakalarının temiz, düzgün, okunaklı” olması kuralına aldırmamak çok basit bir keyfiliktir.
- “Çalıntı araçların mutlaka bulunması” gereğine –çalıntı araçların çokluğu nedeniyle-aldırmamak da öyledir.
- “Bi bakıp çıkıcam”, “bi arkadaşa bakıcam”, “bi sigara alıp gelicem” gibi yavşak ifadeleri ciddiye almamak da küçük keyfiliktir.
- “Giyim kuşamından, davranışlarına varıncaya dek laubalilik akan kimi polislere” aldırmamak da keyfiliktir,.
- “Sıradan hırsızlık” olaylarına aldırmamak da bir keyfilik türevidir.
Bu birkaç örnek sadece, okuyanların diğerlerini de rahatça üretebilmeleri amacıyla verilmiştir.
Gerek son Gaziantep saldırısı’na gerekse bundan evvelkilere bakıldığında bu örnektekilerin bile ne kadar çoğunun –ve sayılmamış diğer keyfiliklerin- önemli rol oynadığı kolayca görülebilir.
Bunlara dikkat etmek terör olaylarını önler mi? sorusunun cevabı bellidir: Hayır bütünüyle önlemez, ama azaltır. Bir terör kurgusunu yapanlar ve de uygulayanlar, bu ve benzeri konulardaki “keyfilik veya türevleri” olmasa, bu kadar kolay sonuca erişebilirler mi?
Toplumumuzun başat niteliklerinden birisi olan keyfilik, bu ülkede birlikte yaşamanın kurallarına uyan yurttaşlara yaşamı katlanılmaz kılan “kuralsızlık” ve onun ikiz kardeşi olan “kural kirliliği”nin yapı taşlarıdır. Terörle mücadele, terör örgütüne bela okumadan önce, toplum yaşamının her alanından keyfiliği silerek yapılabilir. Terör mücadelesi, özgürlükleri keyfilikten ayırabilenlerin becerebileceği bir iştir.
Bu konulara kafa yormak yerine sürekli olarak –çeşitli formatlarda- yakınmak, “mesaj vermek” (bu deyime de tutuluyorum) vbg kimseye –teröristler hariç- bir yarar sağlamıyor. Bunu görebilmek çok mu güçtür?
21 Ağustos 2012
-
Ağu 11 2012 Ne oluyor, ne olacak?
Bu ara en çok konuşulan konunun, “uluslarası ölçekli kaos ortamında Türkiye’nin ne olacağı, ne kazanıp ne kaybedeceği” olarak ortaya konulsa pek yanlış sayılmaz.
Yakın dönem ve Suriye ve PKK ile ilgili mikro ölçekli olayları yorumlayıp, ne gibi önlemler alınması gerektiğini tartışmak yararlı görünmüyor. Bir yandan da sürekli değişkenlik gösterme karakterindeki bu süreç için reçeteler önermek yerine, uygulanabilir nitelikli ilkeler ortaya koymak daha yol gösterici olabilir.
Başlıklar şöyle sıralanabilir:
- Herhangi bir andaki olayın (bir terör saldırısı, komşu ülke tutumu, Obama’nın sopası vbg) ertesinde ne yapılması gerektiğini tartışmak için harcanan zaman ve enerji, o olayın kök-nedenlerinin anlaşılmasına harcanmalıdır.
- Bu ilke basit ve yararlı olsa da, uygulanabilmesinin önünde –sadece bugün için değil ilkesel olarak- önemli bir engel vardır. O engel, kaba dilde “tükürdüğünü yalamak” denilen ve daha açık anlamı “önceden söylediğini savunmaya zorunlu hissetmek” demek olan kavramdır.
- Bu engelleyici kavramın aksi ise, hiçbir fikir ve ona dayalı tahminin mutlak doğru olamayacağı’dır. Ama, söylediklerinin bir dizi ön-koşula dayalı olduğu, bunlarda bir değişiklik olduğunda söylemini de değiştireceği gibi ifadede bulunanları halkımız hoşgörmediği için, kestirme ve koşulsuz ifade sahipleri öne çıkar. Böylece, bir fikir bir yetkilinin ağzından dile getirildi mi artık ona “yapışmış” sayılır ve onun aksine bir fikir ileri sürmesi güçleşir.
- Buna göre, kısa vadeli ve mikro ölçekli olaylar yerine, onları doğuran en temeldeki kök-nedenlere yönelerek “tedavi edici” çarelere harcamak; bir yandan da “semptomatik tedavi” niteliğindeki uygulamalara yönelmek daha doğru görünüyor.
-
Semptomatik önlemler neler olabilir?
— Herhangi bir anda ortaya çıkan bir sorun’un, o anda alınacak önlemlerle tekrarının önlenemeyeceği, bir benzetmeyle “uzun bir borunun ucundan akan suyun, çok önceden boruya girmiş olan suyun kaçınılmaz çıkışı” olduğunu; sonucu doğrudan etkilemeye yönelik her girişimin, ancak olayın tekrarına yardımcı olacağını kabul etmek,
— Her olayın ardından söylenmesi kalıplaşmış sözlerden kesinlikle ve bir defada vazgeçmek. Hiçbir yararı olmadığı gibi, sinirlendirici etkisinden başka etkisi olmadığı herkesçe bilinen tehditvari ifadeler yerine, yapılabilecek bir şey varsa onu yapmak, yoksa susmak.
— Medyanın, terör konusundaki eğitim programlarını [1] askıya alması,
— Tüm il ve ilçe belediyelerinin 1 numaralı görevinin, kendi çalışma alanı ile ilgili kuralları eksiksiz ve sıfır tolerans ile uygulamak olduğunu idrak etmeleri, her büyük yanlışın daha küçük yanlışlar üzerinde yapılandığı gerçeğini görmeleri ve böylece, tüm terör olaylarının bu tür yanlışları kullandığı ortamları verimsizleştirmek,
— Yumuşak karın olarak görünen etnik ve dini temelli sorunlar bağlamında birincil konu durumundaki, toplumun dindar-dindar olmayan, Sünni-Sünni olmayan, Kürt-Kürt olmayan biçiminde ayrışmaya başladığı olgusunu farkedip gereğini yapmak,
— Gerek Türkiye gerekse komşu ülkelerdeki Kürtler ile ilgili sorunların temelinin, bu bölgelerdeki enerji kaynaklarının [2] kontrolu amacıyla, kendi içinde istikrarlı olamayacak Kürt Bölgeleri kurmak olduğunu, yurt içinde ve dışındaki Kürtler’e –ve kışkırtılan diğer halklara- anlatmak.
-
Tedavi edici önlemler neler olabilir?
— Şu benzetmeyi göz önünde tutmak: Çok topla oynanan bir bilardoda, diğer toplardan küçük olan bir tane varsa –ki bilardoda böyle şey olmaz, ama burada örnek diye varsayılıyor-, o küçük kütleli topun nereye gideceğini büyük kütleli toplar belirler. Eğer küçük top kendini büyük top görme yanlışına düşer, oraya buraya kendini çarparak toplara yön vermeye çalışırsa en çok kendisi savrulur! Türkiye’nin cüssesi her bakımdan küçük bir top gibidir. Yüksek kabiliyetli insan kaynağı, mevcut az sayıdakiler arasında ağ oluşturabilme kabiliyeti, başkalarını sömürmeden ayakları üzerinde durabilirliği, örgütlenerek kendi başına çözemediği sorunları çözebilirliği, hatalarından ders alabilirliği, bilmediklerini öğrenebilirliği, bilmediklerini bilebilmeyi ve bunların tümünden oluşan sorun çözebilirliği son derece sınırlıdır ve sorunludur.
— Bu durumuyla Osmanlı İmparatorluğunu canlandırma, geniş topraklara hükmetme gibi hayalleri ancak alaya alınmasına ve dahası kullanılmasına yol açar. Okur-yazar kesim arasında da savunucuları bulunduğu görülen bu hayalin farkına varılması iyi olur.
— Bu sorunlu toplum üstüne üstlük son derece değerli topraklar üzerinde oturmaktadır. Katı petrolü, suyu, madenleri, coğrafi konumu açısından nadir durumdadır. Bu yetmezmiş gibi, iyi yönetilebilirse birer zenginlik, yönetilemezse potansiyel birer çatlak olabilecek kültürel farklılıklara da sahiptir. Bütün bunlar birer istismara açık alan [3]’dır ve istismar, oyunun 1 numaralı kuralıdır.
— Thedore Roosvelt’in ünlü sözünü (https://tinaztitiz.com/3791/buyuk-sopa/) TBMM’deki “Egemenlik Kayıtsız Şartsız Milletindir” sözünün altına yazmak ve bunu hiç unutmamak: “Yumuşak konuş ama elinde iri bir sopa bulundur; daha uzağa gidebilirsin”.
— Tüm kararlarımıza yön veren düşünme biçimimiz, çıkarları Türkiye ile zıt yönde olan gelişkin toplumlarla başa çıkabilecek düzeyde değildir.
Hemen her fırsatta övünmeyi, özellikle de birer öğrenme fırsatı olarak kullanımı gereken hatalı hallerde daha da çok övünmeyi bir “milli huy” haline getirmiş toplumumuzda, “bir fikrin işe yarar kısımlarını ayırmaya dayalı düşünme biçimi” demek olan kritik düşünme biçiminin yaygınlaştırılmasından daha önemli bir konu var mıdır?
Bunun daha kısa erimli bir adımı olarak, “kullana kullana birer kalıp haline gelmiş söylemlerin sorgulanmalarını”, çocuk ve gençler arasında bir moda haline getirilmesi düşünülebilir.
— Uluslararası ilişkilerin başat olgusunun, güçlülerin güçsüzleri sömürmesi gerçeğini kabullenip, güçsüzlüğümüz nedeniyle uğradığımız muamele (ve operasyonların) çaresinin ancak ve yalnız güçlenmek olduğu; diplomasi vd araçların güçlülerin elinde işe yaradığı unutulmamalıdır. Burada yol gösterici ilke bilimdir.
— Güçlü olabilme yolunda koz kavramını iyi kullanılabilmesi, varlığımızı sürdürebilmenin olmazsa olmazıdır [4]. İlişkilerde kullanılabilecek tek geçerli para birimi, “koz çantanızın zenginliği”dir.
Bu kavram yoluyla uluslararası topluluğun daha saygın bir üyesi haline gelmeye çalışırken, kendine yönelik tasallutları özendiren “sorun çözebilirlik yetersizliği”nin kısmen de olsa giderilmesi mümkündür.
Bu kadar çok ve geniş kapsamlı bir listenin bütünü ya da bir bölümünün yerine getirilmesi bir dizi koşula bağlı olsa da, koşulların en başında, yazının başlarında değinilen “yapışmışlık” en güç aşılabilir olandır.
Herkese kolay gelsin.
11 Ağustos 2012 Cumartesi
[1] “Teröristler yüzlerini örtmedikleri için mobese’ye yakalandılar”, “bombacı, bıraktığı sigadan yakalandı”, “gaspçılar çaldıkları aracı yanlış park edince yakayı ele verdiler” gibisinden ve “bu hataları yapmazsanız daha zor yakalanırsınız” mesajlı haberler(!)..
[2] Türkiye toprakları içindeki katı petrol (oil shale) varlığı ile ilgili ve gerekli referansları içeren bir makale http://www.kirj.ee/public/oilshale_pdf/2008/issue_4/oil-2008-4-444-464.pdf adresindedir.
[3] Bkz. T.Titiz, “Sorunların İntikamı: Çözemeyeni Çözerler”, PEGEM Yayınevi, Ankara, 2011, www.pegem.net, (4.1. İstsmara Açık Alanlar)
[4] Bu konu –geçmişte- devletin en önemli makamlarına anlatılmış, ama cari paradigmaya uymadığı için hayata geçememiştir.
