Üç parçalı toplum, sürdürülebilirlik (beka) ve bir model önerisi

Toplumumuzu çeşitli anahtarlara göre sınıflara ayırmak mümkündür. Bu yazının amaçları açısından anahtar olarak “ahlâk[1]” seçilmiş ve genel bir kabul görebileceği varsayımıyla toplumumuzda ahlâki açıdan üç kesim tanımlanabileceği ileri sürülmektedir. Tutum ve davranışları açısından bunlar:

(1)  Herhangi bir ahlâki öğretiye uymayan, yere ve zamana göre değişik amaçlar gözeten kesim,

(2)  Dini inançlarının gereklerine göre hareket eden kesim,

(3)  Seküler[2] Dünya görüşünün gereklerine göre hareket eden kesim.

Gerek dini gerekse seküler ahlaka sahip kesimlerin her ikisinin de içtenlikli olarak böyle davrandıkları, bunların (miş gibi) davrananlarının ise “herhangi bir ahlåki öğretiye uymayan” birinci kesime dahil oldukları varsayılmaktadır.

Herhangi gelişkin bir yapıya sahip toplumda da bulunabilecek bu kesimlerden son ikisi açısından Türk toplumunun oldukça özel bir durumu söz konusudur: Bu iki kesim birbirinin varlığına zorunlu olarak “tahammül etmekte”, sosyolojik olarak birbirlerini gerek toplumumuz gerekse insanlık ailesi için aslında bir yük olarak görmekte; sahip oldukları siyasi, ticari ve her tür güç aracını, bir diğerini marjinalize etmek için kullanmaktadırlar. Üzerinde durulmak ve bir model önerilmek istenilen durum budur; çünkü böylesi bir durumun sürdürülebilir olamayacağı düşünülmektedir.

Nitekim, çeşitli açık ve örtülü darbelerin hepsi, söz konusu marjinalize etme amacına yönelik olarak gerçekleştirilmiş ya da girişilmiştir. Bütün bu marjinalleştirme süreçleri boyunca, girişimlerin daima “üst akıllar” eliyle gerçekleştirildiğine ilişkin irrasyonel bir inanç gelişmiş; sorun çözme kabiliyeti yetersiz bir toplumun daha güçlü olanlarca istismar edilmesinin yer çekimi gibi doğal sayılması (http://bit.ly/1wUOojv) gerektiği katı gerçeği göz ardı edilmiştir. Buna bir bakıma insanımızın kendini günahtan arındırma çözümü olarak da bakılabilir. (Acaba, araçları kontrol etme beceriksizliğini trafik canavarı gibi irrasyonel bir yaratığın sırtına yükleyen insanımız, spor dallarındaki mutasavver başarılarımızı filenin sultanlarına, dev adamlara, potanın perilerine bağlaması da aynı irrasyonelliğin dışa vurumu olabilir mi?)

(2) ve (3) birbirini niçin “yok ederek” marjinalize etmek istiyor?

Dini ve seküler ahlåk yandaşlarının baskı ve şiddet yoluyla bir diğerini marjinalleştirme eğilimlerinin kanımızca en önemli nedeni, her iki kesimin de, inandıklarını iddia ettikleri ahlâkların belirsiz nitelikte oluşudur. Üstüne üstlük, her iki kesimin de karşı oldukları birinci kesime (ahlâk gözetmeyen) yönelik bir yaptırım eğilimi içinde ol(a)mayışlarının da nedeni yine bu belirsizliktir. Yani hangi ilkeler nedeniyle birinci kesime karşı oldukları belli değildir. Bu nedenle, rasyonel yollarla birbirlerini ikna edebilmelerine imkan olmadığı için “yok etmek” gibi irrasyonel bir yolu benimsemektedirler.

Geçmişteki askeri darbelerin genellikle laiklik karşıtı tutumlar nedeniyle olduğu ve laikliğin günümüzde dahi hala “herkesin inancını istediği gibi yaşaması” gibi laiklik tanımıyla ilgisiz bir tarife oturtulmaya çalışıldığı düşünülürse, belirsizlik savının ne denli önemli olabildiği görülebilir.

Peki nasıl olur da merak edilmez?

İster dindar, ister seküler ahlâk yandaşı olsun, bir insanın bağlı bulunduğu ahlâk ilkelerinin neler olduğunu ya da bunların başkalarınca da paylaşılıp paylaşılmadığını merak etmemesi nasıl olabilir?

Onu merak etmiyor da başka şeyleri merak ediyor mu?

Örneğin her iki sözün birisini oluşturan “hukukun üstünlüğü”nü, “hukukçuların üstünlüğü değildir” gibi itirazla karşılayıp, hukukun üstünlüğünün ne olduğunu merak etmemek ya da demokrasi ile yatıp kalkıp, ona methiyeler düzüp, demokrasi medeniyettir, insanlıktır, özgürlüktür, çağdaşlıktır, gelişmişliktir gibi onlarca niteliği art arda dizip “demokrasi, bireylerin yaşam tercihlerini cumhur’un (halkın) yaptığı Cumhuriyet rejiminin, yine halk tarafından uygulanabilmesi özgürlüğüdür” kısmını hiç merak etmemek neyin nesidir? Bu meraksızlık bir hastalık mıdır?

Model önerim..

Hem seküler hem de dini ahlâk açısından, dünyevi yaşama yol gösterici ilkelerin aynı olması gibi bir prensip genel kabul görür düşüncesindeyim. Hatta eğer bu varsayım gerçekleşir ise, söz konusu ortak ilkeleri toplumsal barışın temel ilkeleri olarak ilan edecek (mevcut ya da yeni) bir siyasi hareketin, toplumumuzun bekası açısından özlenen büyük desteği göreceği; ayrıca da ne seküler ne dini ahlaka uyan, sadece kendi çarpık çıkar anlayışlarına hizmet eden birinci kesime karşı önemli bir üstünlük sağlanacağı da beklenebilir.

Burada önemli bir ayrıntı, ortaya konulacak olan dini ahlâk ilkelerinin, sadece İslam ahlâkına değil, diğer dinlerin de ahlâk anlayışlarına uygun olması, çoğulcu demokrasinin de bir gerekliliğidir.

Buna göre, -önem sırası ima etmeksizin- şu ilkeler söz konusu ortak ahlâk ilkeleri olarak benimsenebilir (mi?)

• Ahlâkın eyleme bağlılığı (ahlâk’ın, doğru-iyi-güzel’e yönelik tutum ve davranışları içeren bir yaşama dönüşmesi esastır).
• Canlı ve cansız tüm varlıkların haklarına saygı (tüm varlıkların varlıklarını sürdürebilmelerinin, diğerlerinin varlığı ile ilişkili olduğu; birisinin göreceği zararın bütünün diğer parçalarına da yansıyacağı gerçeği).
• Sorgulamaya dayalı ahlâk[3] (hiçbir öğreti körü körüne benimsenmemeli, sorgulanmamış, yanlışlanabilirliğe kapalı her iddianın güvenilir olmayabileceği bilinmeli)
• Değişime uyum (yukardaki yol göstericilerin, içinde bulunulan çağın ve yerel koşulların ihtiyaçlarına göre yeniden anlamlandırılması gerekliliği)

Böylesi ilkelerin tanımlanmasında en geniş ölçekte ortak akla başvurulması işin esasıdır. Burada önerilenler sadece birer örnektir. Amaç, kendi bütünlüğü risk altına girmiş bir toplumda bütünleştirici bir modelin ortaya konulmasından ibarettir.

21 Ağustos 2016

[1]İnsanda bulunan ruhi ve zihni haller; iyilik etmek ve fenalıktan çekinmek için takibi lazımgelen usul ve kaideleri öğrenetn ilim, Develioğlu F., Osmanlıca-Türkçe Ansiklopedik Lügat, 1993; Ethics, Moral https://en.wikipedia.org/wiki/Ethics

[2]Secular (Dünyevi, herhangi bir dinin gereklerine dayanmayan) https://en.wikipedia.org/wiki/Secularity

[3]Bkz. Tahkiki iman https://goo.gl/wyu1Yq